એક પથ્થરની હતી મૂર્તિ અમારા ગામમાં આજ વર્ષોબાદ એ આંખોની સામે તરવરી

રિક્ષાવાળાએ રિક્ષા ઊભી રાખી. બેગ હાથમાં લઇને નિધિ નીચે ઊતરી. પૈસા ચૂકવીને એ આગળ વધી. એન્જિનિયિંરગ કોલેજની હોસ્ટેલમાં નસરિન એની રૂમ પાર્ટનર હતી. પરમ દિવસે નસરિનની શાદી હતી. એણે ખાસ આગ્રહ કરેલો એટલે નિધિ બે દિવસ વહેલી આવી હતી. સામે દેખાતું ઘર નાનકડું હતું પણ અંદરથી હસી-ખુશીના જે અવાજો આવી રહ્યા હતા એ સાંભળીને નિધિને લાગ્યું કે નાનકડા ઘરમાં સમાય નહીં એટલી ખુશાલીનું વાતાવરણ અંદર સર્જાયું હશે. હોસ્ટેલમાં પણ દિવસમાં દસ વાર નસરિન એની અમ્માને યાદ કરતી હતી. એક માત્ર સંતાન હોવાને લીધે નસરિનને આગળ ભણવાનું સૌભાગ્ય સાંપડયું હતું. એકવાર તો ફી ભરવા માટે એની અમ્માએ બધા દાગીના ગીરવી મૂકયા હતા એ પણ નસરિને નિધિને કહ્યું હતું.
એ ઓટલા પાસે પહોંચી. ખિલખિલાટ હસતી ચાર-પાંચ કિશોરીઓ અંદરથી બહાર આવી અને નિધિના હાથમાંથી બેગ લઇ લીધી. અંદરના ઓરડામાં નસરિન ચટાઇ પર બેઠી હતી. પચાસેક વર્ષની એક સ્ત્રી નસરિનના માથામાં તેલ ઘસી રહી હતી. નિધિને જોઇને નસરિન ઊભી થઇ ગઇ અને ભેટી પડી.
‘અમ્મા, આ નિધિ.’ નિધિનો હાથ પકડીને નસરિન એને રસોડામાં ખેંચી ગઇ અને પોતાની મમ્મીનો પરિચય કરાવ્યો. નિધિ સ્તબ્ધ હતી. નસરિન કાયમ અમ્મા અમ્મા કહીને વાત કરતી હતી એટલે કોઇ વૃદ્ધ મુસ્લિમ સ્ત્રીની નિધિના મગજમાં કલ્પના હતી. અહીં તો ચાલીસેક વર્ષની અત્યંત સુંદર સ્ત્રી એની સામે ઊભી હતી. ‘ટ્રેનમાં કોઇ તકલીફ તો નથી પડીને બેટા?’ નિધિએ સહેજ ઝૂકીને એમને પ્રમાણ કર્યા એટલે એમણે નિધિને પોતાની બાથમાં જકડીને મીઠાશથી પૂછ્યું. નિધિએ ડોકું હલાવીને ના પાડી. ‘તમે બંને બહેનપણીઓ આરામથી વાતો કરો. દસેક મિનિટમાં જમવાનું થઇ જશે એટલે બૂમ પાડીશ.’
નિધિનો હાથ પકડીને નસરિન એને બીજા ઓરડામાં બધા પુરુષો બેઠા હતા ત્યાં લઇ ગઇ. ‘અબ્બુ, આ નિધિ. મારી ખાસ બહેનપણી.’ એણે પોતાના પપ્પા સાથે પરિચય કરાવ્યો. નિધિએ એમને પણ પ્રણામ કર્યા. લગભગ પંચાવન વર્ષની ઉમર, કલીન શેવ ચહેરો અને રાખોડી રંગનું સફારી પહેરીને એ બેઠા હતા. ‘ભરૂચમાં અગાઉ આવેલી છે કે પહેલી વાર?’ એમણે નિધિને પૂછ્યું. ‘મારા એક દૂરના માસા રહે છે. નાની હતી ત્યારે એક વાર એમના ધેર આવેલી.’ નિધિએ જવાબ આપીને ઉમેર્યું. ‘કાલે સવારે સમય મળે તો એકાદ કલાક જઇ આવીશ એમના ધેર.’
‘શ્યોર. નસરિનથી તો હવે ઘરની બહાર નહીં નીકળાય પણ બીજી કોઇ છોકરીને પકડજે. મારું એકિટવા લઇ જજે.’
એ પછી બંને નસરિનના રૂમમાં બેઠા. પેલી ચાર-પાંચ કિશોરીઓ એ રૂમમાં ધમાચકડી કરતી હતી. ‘બહુ જલદી નક્કી કરી કાઢયું તેં.’ નિધિએ હસીને પૂછ્યું. ‘છોકરો તેં શોઘ્યો કે અમ્મા-અબુએ?’ ‘છોકરાવાળાએ અમારું ઘર શોધી કાઢયું. બી.ઇ. થઇને એણે એમ.બી.એ. કર્યું છે એટલે એને ભણેલી-ગણેલી ને રૂપાળી બીવી જોઇતી હતી. તરત વાત પાકી થઇ ગઇ.’ નસરિને બેગ ખોલીને એમાંથી એના ભાવિ ખોવિંદનો ફોટો બતાવ્યો. મીઠી મજાકમાં બંને સખીઓ ડૂબી હતી ત્યાં જ અમ્માએ જમવા માટે બૂમ પાડી. સવારે દસ વાગ્યે નિધિ તૈયાર થઇ ગઇ એટલે એક કિશોરી એની સાથે એકિટવા પર બેસી ગઇ.
વૃદ્ધ માસા-માસીએ આગ્રહ કરીને બેસાડી એમાં બાર વાગી ગયા. નિધિ નસરિનને ત્યાં પાછી આવી ત્યારે બધા પુરુષો કોઇક વાત ઉપર ખડખડાટ હસી રહ્યા હતા. સ્ત્રી વૃંદ રસોડામાં હતું. નિધિ નસરિનના રૂમમાં પ્રવેશી ત્યારે નસરિન અને એની અમ્મા પલંગ ઉપર બેઠાં હતાં. બંનેના ચહેરા જોઇને નિધિને ખ્યાલ આવ્યો કે મા-દીકરી વચ્ચે કંઇક ગંભીર વાત ચાલી રહી હતી. અચાનક રૂમમાં પ્રવેશ્યા પછી વાતાવરણની ગંભીરતાનો ખ્યાલ આવ્યો એટલે એ તરત બહાર નીકળવા જતી હતી ત્યારે અમ્માએ એને બોલાવી. ‘નિધિબેટા, આવ, આ તારી બહેનપણીને કંઇક સમજાવ.’ એમણે એટલા પ્રેમથી આદેશ આપ્યો હતો કે નિધિએ ત્યાં જવું પડયું. મા-દીકરીની સામે ખુરસી પર એ બેઠી. ‘જેણે આપણને આ પૃથ્વી ઉપર જન્મ આપ્યો એ માતાને ભૂલી શકાય?’ નિધિની આંખોમાં આંખો પરોવીને અમ્માએ પૂછ્યું. ‘એક સાચા અને નેકદિલ ઇન્સાન તરીકે વિચારીને જવાબ આપ કે એની અવગણના કરાય?’
‘ના.’ નિધિએ તરત કહ્યું. ‘એનું ઋણ કયારેય ના ભુલાય.’ ‘તને કંઇ ખબર નથી એટલે હા એ હા ના કર.’ નસરિને ચિડાઇને નિધિ સામે જોયું. ‘એને ખબર નથી એ વાત સાચી.’ અમ્માએ નસરિન સામે જોયું. ‘એને આખી કહાની સમજાવીશ એ પછી એ જે કહે એ તો માનીશને?’ અમ્માએ નિધિ સામે જોયું. ‘સાંભળ. નસરિન મારી સગી દીકરી નથી. શાદી કરીને હું આ ઘરમાં આવેલી ત્યારે તો નસરિન બે વર્ષની હતી!’
નિધિ ચોંકી ઊઠી. આશ્ચર્યથી આંખો પહોળી કરીને એ મા-દીકરી સામે તાકી રહી. હોસ્ટેલમાં મારી અમ્મા આમ ને મારી અમ્મા તેમ એમ કહીને નસરિન દિવસમાં દસ વાર ખરા હૃદયથી અમ્માનું સ્મરણ કરતી હતી. આ અમ્મા એની સાવકી મા છે? એનું મગજ ચકરાવે ચઢી ગયું.
‘નસરિન કાયમ તારી તારીફ કરે છે. નિધિનું દિમાગ બહુ તેજ છે એમ એણે અનેક વાર કહ્યું છે. આજે આ આખી કહાની સાંભળીને તારા દિલોદિમાગથી વિચારીને ઇન્સાફ કરજે અને તારી આ પાગલ બહેનપણીને સમજાવજે.’ અમ્માનો ધીમો અવાજ આછી વેદનાથી રણકતો હતો. ‘નસરિનના અબ્બાએ પહેલી શાદી ફરિદા સાથે કરેલી. ફરિદાની કૂખે નસરિનનો જન્મ થયો. એ પછી એમણે નોકરી બદલી એટલે અઠવાડિયામાં ત્રણ દિવસ બહારગામ જવું પડતું. સાચું-ખોટું તો અલ્લામિયાં જાણે.
કોઇની બદબોઇ કરવાનો આપણને અધિકાર નથી પણ બન્યું એવું કે નસરિનના અબ્બાના દિમાગમાં શક ઘૂસી ગયો કે ફરિદાની ચાલચલગત ઠીક નથી. એમણે ફરિદાને તલાક આપ્યા ત્યારે નસરિન બે વર્ષની હતી. એ વખતે મારા અબ્બાની આર્થિક સ્થિતિ સારી નહીં અને એમને મારી શાદીની ચિંતા હતી. કોઇક સગાએ આંગળી ચીંધી અને અબ્બાએ તપાસ કરી. એમને ઘર અને મુરતિયો ઠીક લાગ્યાં એટલે નક્કી કરી નાખ્યું. શાદી કરીને હું આ ઘરમાં આવી. પેટની દીકરી હોય એમ મેં નસરિનને ઉછેરી, મોટી કરી અને કાલે તો એ આ ઘરમાંથી વિદાય લેશે. એ કબૂલ કે મારા માટે જીવ આપી દે એટલી મહોબ્બત કરે છે, પણ આ એક વાત નથી માનતી.’
સહેજ અટકીને અમ્માએ નિધિ સામે જોયું. ‘ફરિદા હજુ હયાત છે. બાજુના ગામડે રહે છે. નસરિનને હાથ જોડીને કહું છું કે એ ઔરતે નવ મહિના કૂખમાં ભાર વેઠીને તને જનમ આપ્યો છે. એ બિચારીને કમ સે કમ શાદીમાં તો બોલાવ. તારા અબ્બુ જોડે એ સમયે એને જે કંઇ પ્રોબ્લેમ થયો હોય એ કશું યાદ કર્યા વગર મા તરીકે એને શાદીમાં બોલાવ. આપણાથી અહેસાનફરામોશ ના થવાય. તને બે વર્ષની કરી એમાં પણ એ બાપડીએ બહુ તકલીફ વેઠી હશે. ઇન્સાનિયતના નાતે પણ એને બોલાવ. શાદીમાં શરીક થઇને એ કંઇ લઇ નથી જવાની. મા તરીકે તને દિલથી દુવા આપશે. ’ અમ્માએ નિધિ સામે જોયું. ‘હવે તું ઇન્સાફ કર. દિલ અને દિમાગથી ફેંસલો કરીને નસરિનને સમજાવ.’
નસરિન બે હાથ વચ્ચે માથું પકડીને ચૂપચાપ બેઠી હતી. અમ્માએ જે કહ્યું એ સાંભળીને નિધિને લાગ્યું કે એમની વાતમાં સચ્ચાઇ છે. ઊભી થઇને એ નસરિન પાસે બેઠી. ‘નસરિન, અમ્માની વાત માન.’ નસરિનના ખભે હાથ મૂકીને એણે સમજાવવાનું શરૂ કર્યું. ‘શાદીમાં એકને બદલે બે-બે મમ્મીના આશીર્વાદ મળે એમાં ખોટું શું છે?’
એનો હાથ ઝાટકીને નસરિન સટાક દઇને ઊભી થઇ ગઇ. ‘નિધિ, પ્લીઝ.’ એણે ચીસ પાડીને નિધિને આગળ બોલતી અટકાવી. ‘મારે બે અમ્મા છે એ વાત જ ખોટી છે. હું તો આ એક જ અમ્માને ઓળખું છું.’ અમ્મા સામે હાથ લંબાવીને નસરિને ઝનૂનથી કહ્યું. ‘આટલાં વર્ષ હોસ્ટેલમાં સાથે રહ્યાં, એમાં મારી કોઇ વાત ઉપરથી તને કયારેય એવી ખબર પણ પડી કે મારે સાવકી મા છે? પેલી સ્ત્રી શાદીના મંડપમાં આવીને ઊભી રહે અને મા તરીકેનો અધિકાર બતાવે એ મને હરગિજ મંજૂર નથી. મારા છેલ્લા શ્વાસ સુધી આ અમ્મા જ મારી અમ્મા રહેશે.’
નિધિની સામે જોઇને એણે ધારદાર અવાજે બોલવાનું શરૂ કર્યું. ‘હું એની સાવકી દીકરી છું એ કબૂલ પણ એણે સગી માથી યે વિશેષ વહાલ આપ્યું છે. મારી એક નાનકડી ખુશી માટે એણે એની હજારો ખુશીઓ કુરબાન કરી છે. આઠમી ભણતી હતી ત્યારે ટાઇફોઇડ થયેલો. સળંગ દસ દિવસ આખી રાત જાગીને પોતાં મૂકયાં છે એણે. મને ઘી ચોપડેલી મળે એ માટે થઇને એણે લૂખી રોટલી ખાધી છે. મારું આંખ-માથું દુ:ખે ત્યારે હાથમાં તસ્બી લઇને રાત રાતભર બંદગીમાં ડૂબેલી રહી છે એ! એક પળ માટે પણ. મને એવો અહેસાસ નથી થયો કે આ મારી સગી મા નથી.’ એ ઉશ્કેરાટમાં બોલતી હતી. એનો પાતળો દેહ ધ્રૂજી રહ્યો હતો. એ જોઇને નિધિ સ્તબ્ધ હતી.
‘નિધિ, આ અમ્માના પાંવની ધૂળ લઇને ઉમ્રભર માઠે ચઢાવું તો પણ હું એની અહેસાનમંદ રહીશ. મારી નાદાનિયત અને બેવકૂફીથી મેં એને જિંદગીભરની જે યાદના આપી છે એનો ડંખ જીવનભર સતાવશે. એ ગુના બદલ તો અલ્લામિયાં કયારેય મને માફ નહીં કરે.’ નસરિનની આંખમાં ઝળઝળિયાં ધસી આવ્યાં. ‘નસરુબેટા...’ બે હાથ જોડીને અમ્મા કરગરી.’ એ વાત યાદ કરીને શા માટે દુખી થાય છે?’
‘અમ્મા, બોલવા જ બેઠી છું તો બોલી લેવા દે. મનનો ભાર હળવો થશે.’ એની આંખમાંથી આંસુના રેલા નીતરતા હતા. ‘નિધિ, પરવરદિગાર સાક્ષી છે કે અમ્માએ મારી એક પણ ઇરછા અધૂરી નથી રહેવા દીધી. તકલીફ વેઠીને પણ મને સાહ્યબી આપી છે. સાવકી દીકરી પ્રત્યે આવું વર્તન તો અનેક ઓરત કરી શકે પણ અમ્માએ જે કર્યું એ બેમિસાલ છે. દુનિયાની કોઇ ઓરત આટલી દયાળુ, આવી રહેમદિલ ના હોઇ શકે નિધિ!’
સહેજ અટકીને એણે દુપટ્ટાથી આંસુ લૂછ્યાં. ‘હું ત્રણ વર્ષની હતી ત્યારે ગોળમટોળ અને જાડી પાડી હતી. બધા મને વહાલથી નસરુજાડી જ કહેતાં. એ વખતે અમે એક રૂમના મકાનમાં રહેતા હતા. પતરાની પાટીવાળો લોખંડનો ઊચો પલંગ હતો ઘરમાં. એની નીચે ઘરનો અડધો સામાન સમાઇ જતો.’ નસરિનનો અવાજ ધ્રૂજતો હતો. ‘એ વખતે અમ્મા પ્રેગ્નન્ટ હતી.રાત્રે એ નીચે ચટાઇ પર સૂતી હતી. હું અને અબ્બુ પલંગમાં સૂતાં હતાં. રાત્રે બે વાગ્યે ભીમપટારા જેવું ભારેખમ શરીર લઇને હું પલંગ પરથી ગબડી અને ધડ દઇને સીધી અમ્માના પેટ પર પડી! ભયાનક બ્લીડિંગ ચાલુ થઇ ગયું.
અબ્બા એને હોસ્પિટલ લઇ ગયા. તાબડતોબ સારવાર આપીને ડૉકટરે અમ્માને તો બચાવી લીધી પણ એના પેટમાં મારો ભાઇ હતો એને બચાવી ના શકયા. ડોકટરે અબ્બાને તો જણાવી દીધું કે આ સ્ત્રી હવે કયારેય મા નહીં બની શકે. પોતાની કૂખે નથી જન્મેલી એવી આ સાવકી પુત્રીના પાપે પોતે જિંદગીભર મા નહીં બની શકે એ હકીકત જાણવા છતાં એને મને દિલથી ઉછેરી. જિગરના ટુકડાની જેમ જાળવીને મોટી કરી! એની જોડે ઊભા રહેવાનું સન્માન સગી માને તો ઠીક પણ આસમાનના ફરિશ્તાને પણ ના આપું.! નિધિ! મારી વાત ખોટી છે? આંસુથી ખરડાયેલા ચહેરે એણે નિધિને પૂછ્યું. નિધિ શું બોલે? મંદિરમાં દેવીની મૂર્તિનાં દર્શન કરતી હોય એમ એ અમ્મા સામે તાકી રહી હતી. અમ્મા ભીની આંખે નસરિન સામે જોઇ રહ્યાં હતાં.

મહાભારત : જીવનદર્શન

[1] શ્રીકૃષ્ણનું મનોવિજ્ઞાન
મહાભારતની આ જ્ઞાનશ્રેણીમાં વારંવાર શ્રીકૃષ્ણના ઊંડા માનસિક જ્ઞાન અને એમના માનસોપચારનો પરિચય આપણે પ્રાપ્ત કર્યો છે. શ્રીમદ ભગવદગીતાના પ્રથમ અધ્યાય કે જે ગીતાનું પ્રસ્થાન છે એમાં આધુનિક યુગના મહાવ્યાધિ ગણાતા રોગ ‘ડિપ્રેશન’નાં લક્ષણોનું સુરેખ વર્ણન જોયું હતું. ભલે માનસશાસ્ત્રીઓ આ રોગને અત્યારના યુગનો મહાવ્યાધિ ગણતા હોય પણ મહાભારત કાળમાં પણ આ રોગ આજની જેમ જ સર્વ ઈન્દ્રિયોને શોષી લેતો હતો. માનસશાસ્ત્રીઓ જેને ડિપ્રેશન કહે છે તેને ગુજરાતના મનોવિજ્ઞાનના અધ્યાપકો શૈક્ષણિક પરિભાષામાં ‘ઉન્મનસ્ક અવસ્થા’ કહે છે. લોકપ્રિય ભાષાવ્યવહારમાં એને ‘હતાશાના રોગ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. માનસ ચિકિત્સકો આ રોગને બે પ્રકારનો માને છે. ‘રીએક્ટીવ ડિપ્રેશન’ અને ‘ઈન્ડોજીનસ ડિપ્રેશન’. જીવનમાં કોઈ દુર્ઘટના ઘટે અને એના પરિણામ-સ્વરૂપે માણસ વિષાદના ઊંડા કળણમાં ખૂંપી જાય એને પ્રથમ પ્રકારનું ડિપ્રેશન કહે છે. વ્યાવહારિકો કહે છે કે ‘દુ:ખનું ઓસડ દહાડા’. દિવસો વીતતાં માણસને ધીમે ધીમે એ વિષાદમાંથી કુદરત જ બહાર કાઢે છે અને આધ્યાત્મિકો કહે છે કે સાંસારિક માયાથી એની હતાશાના ઘા રુઝાય છે.
અલબત્ત, ઘણા ઋજુહૃદયીઓને એમાંથી બહાર નીકળવા માનસોપચારની પણ જરૂર પડે જ અને એ જરૂરી પણ હોય છે જ. બીજા પ્રકારનું ડિપ્રેશન જેને માનસચિકિત્સકો ‘ઈન્ડોજીનસ’ કહે છે તે મનુષ્યના વ્યક્તિત્વ બંધારણનો જ એક ભાગ હોય છે. માનવમસ્તિષ્ક ઈશ્વરનું અદ્દભુત સર્જન છે. મગજમાં ઝરતાં ઉત્સેચકો માણસને સમતોલ જીવન જીવવામાં ઘણો જ મહત્વનો ભાગ ભજવતાં હોય છે એટલે આ અંત:સ્ત્રાવી ગ્રન્થિઓની ઊણપો ઘણી વ્યક્તિઓને કુદરતી રીતે જ વિષાદગ્રસ્ત રાખે છે અથવા સંસારમાં બનતી નાની નાની ઘટનાઓથી પણ તે વિષાદગ્રસ્ત બની જાય છે. ગાંધીગીરીનો સંદેશ આપતી આપણી જાણીતી ફિલ્મ ‘લગે રહો મુન્નાભાઈ’નો સરકીટ જેને ‘કેમીકલ લોચો’ કહે છે એ ‘અંત:સ્ત્રાવી ગ્રંથિઓની અસમતુલા’ એ જ આ ‘ઈન્ડોજીનસ ડિપ્રેશન’ એમ કહી શકાય. મહાભારતના યુધિષ્ઠિર પાપભીરુ ધર્મપુરુષ છે, જેમનો સ્વભાવ જ વારંવાર વિષાદગ્રસ્ત થવાનો છે. અર્જુન રીએક્ટીવ ડિપ્રેશનનો ભોગ બન્યો હતો. એનો વિષાદ ગીતાનો ઉપદેશ સાંભળી મહદંશે દૂર થયો હતો. યુધિષ્ઠિરનો વિષાદ ‘ઈન્ડોજીનસ’ છે. એ વારંવાર વિષાદગ્રસ્ત થાય છે અને એ વિષાદમાંથી એમને બહાર લાવવા મહર્ષિ વ્યાસ, પિતામહ ભીષ્મ અને શ્રીકૃષ્ણને વારંવાર ઉપદેશ, આખ્યાનો અને ઉપાખ્યાનોનો ધોધ વહાવવો પડે છે અને છતાં પ્રસંગોપાત્ત ફરી પાછો એનો એ વિષાદ સામે આવીને ઊભો રહે છે.
યુધિષ્ઠિર રાજા થયા છે પણ જે મહાસંહાર થયો તે ભૂલ્યો ભુલાતો નથી. અર્જુનની જેમ પાયાની ભૂલ એ હતી કે એણે સામે ઊભેલા ગુરુઓ, દાદાઓ, ભાઈઓ અને આચાર્યોને મારવાના છે એમ યુધિષ્ઠિરની પાયાની ભૂલ એ છે કે એમને કારણે જ બધો મહાસંહાર થયો છે. વારંવાર તેઓ એ વાત ભૂલી જાય છે કે કૌરવોનાં દુષ્કૃત્યો અને આડોડાઈ જ આ અનર્થમાં કારણભૂત હતાં અને એમના પર તો આ યુદ્ધ લાદવામાં આવ્યું હતું. શાંતિપર્વ અને અનુશાસનપર્વના લાંબા જ્ઞાનસત્ર પછી પણ એમનો આ સ્થિર વિષાદભાવ વારંવાર ડોકાઈ જાય છે. આશ્વમેઘિકપર્વમાં અશ્વમેઘ કરાવવાના અનુસંધાનમાં દ્રવ્ય અને દાનની વાત આવતાં ફરી પાછા એ વિષાદગ્રસ્ત થયા.
દાન માટેનું દ્રવ્ય કોઈને પણ નુકશાન પહોંચાડ્યા વિના હિમાલયમાંથી મળવાનું હતું અને છતાં યુધિષ્ઠિર શોક કરે છે. આ જ તો માનવમનની મર્યાદા છે. માણસ સો ટકા સલામતી ઈચ્છે છે અને તેથી કાલ્પનિક ભય એનો પીછો છોડતો નથી. યુદ્ધમાં સ્થિર ગણાતા યુધિષ્ઠિર પણ એમાં અપવાદ નથી. મનની રુગ્ણતાથી એ પણ ત્રસ્ત છે. કૃષ્ણ કંઈક ઉપાલંભભર્યા સ્વરમાં કહે છે કે તમે ભલે કુરુક્ષેત્રનું યુદ્ધ જીત્યા છો પણ તમારા મનના કુરુક્ષેત્રમાં બેઠેલા મોટામાં મોટા શત્રુને જીતવાનો બાકી છે અને એ છે તમારો આંતરિક શત્રુ-મનનો રોગ. ઈન્દ્રે પોતાના દેહમાં ઘર કરી બેઠેલા વૃત્રાસુરને કેવી રીતે હણ્યો એ વિશેનું ઈન્દ્ર-વૃત્રાસુરનું આખ્યાન કહીને આધુનિક સ્વાસ્થ્ય વિજ્ઞાન જેને સાયકોસોમેટીક ડીસીઝ – મનોદૈહિક રોગો કહે છે એની વિશદ ચર્ચા પ્રસ્તુત કરી છે. આપણા આર્ષદ્રષ્ટાઓએ યુગોપૂર્વે કેટકેટલું ઊંડાણથી દેહ અને મનના સંબંધો વિશે વિચાર્યું હતું એનો વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આનંદ સાથે આશ્ચર્ય થાય છે. મહાભારતકારે આ ચર્ચા શ્રીકૃષ્ણના શ્રીમુખે પ્રસ્તુત કરીને એને શ્રદ્ધેય સ્વરૂપ આપ્યું છે. શ્રીકૃષ્ણ યુધિષ્ઠિરને કહે છે :द्विविधो जायते व्याधि: शारीरो मानसस्तथा ।परस्परं तयोर्जन्म निर्द्वंन्द्वं नोपलभ्यते ।। (આશ્વમેઘિકપર્વ, 12.1)
ઉપરના શ્લોકમાં શ્રીકૃષ્ણ કહે છે : ‘માણસને બે પ્રકારના રોગ થાય છે; શારીરિક અને માનસિક. આ બંને રોગો એકબીજાને કારણે થાય છે. શારીરિક રોગો મનને પ્રભાવિત કરે છે અને મનના રોગથી શરીરના રોગ થાય છે. દ્વન્દ્વ વિનાનો કોઈ રોગ જોવા મળતો નથી.’ માણસને મન સાથે લડવામાં અતિશય થાક લાગે છે કારણ કે એ લડાઈ એણે એકલે હાથે લડવી પડે છે. મન જ્યારે વિચારોના વમળમાં કે વિષાદના કળણમાં ફસાય છે ત્યારે માણસનાં ધન, સત્તા, હોશિયારી કે મોભો કંઈ પણ એને કર્ણનાં શસ્ત્રોની પેઠે કામ આવતાં નથી. આ યુદ્ધ ભીષ્મ-દ્રોણના યુદ્ધ કરતાં પણ ભીષણ છે. કૃષ્ણ ઉમેરે છે :यच्च ते द्रोणभीष्माभ्यां युद्धमासीदरिंदम ।मनसैकेन योद्धव्यं तत ते युद्धमुपस्थितम ।।अत्र नैव शरै: कार्य न भृत्यैर्न च बन्धुभि: ।आत्मेनैकेन यैद्धव्यं तत ते युद्धमुपस्थितम ।।ભીષ્મ દ્રોણ કે કર્ણ સાથેના યુદ્ધમાં તો શસ્ત્રો હતાં, સૈનિકો હતા, સ્વજનો હતાં અને વફાદાર ચાકરો હતા, પણ અહીં તો એ કંઈ કામ નહિ આવે. આ તો એકલે હાથે લડવાનો સમય આવ્યો છે.
મહાભારતના મર્મજ્ઞ હરીન્દ્રભાઈ દવે આ પ્રસંગની એટલે કે મનના રોગોની વિષમતા જે યુધિષ્ઠિરને માટે પણ કપરી હતી એની ચર્ચા કરતાં કહે છે : ‘કૃષ્ણ આ શબ્દો માત્ર યુધિષ્ઠિરને જ નથી કહેતા : આપણને સહુને કહે છે. મન સાથેનું આ ઘોર યુદ્ધ સૌ કોઈ સામે ઉપસ્થિત થતું હોય છે. બહારનાં જીતવાં સરળ છે પણ આ મન સાથેનું યુદ્ધ તો વિકટ છે. અને અહીં જ સૌ ગોથાં ખાતા હોય છે. મન સાથેનું યુદ્ધ એ ભીષ્મ સાથે લડવા જેટલું જ દુષ્કર છે અને કદાચ એથી પણ વધારે દુષ્કર છે, કારણ કે ભીષ્મ સાથે લડવામાં તો કૃષ્ણ, અર્જુન, ભીમ અને સાત્યકિ પણ સાથે હોય છે. મન સાથે લડવામાં આપણે માત્ર એકલા જ હોઈએ છીએ. જે આ યુદ્ધ લડી શકે છે એને જ કદાચ કૃષ્ણ મળે છે.’ મન સાથેના યુદ્ધને જીતવાનો માર્ગ બતાવતાં શ્રીકૃષ્ણ કહે છે : ‘મમ’ – મારું, મમત્વ એ મૃત્યુ છે. ‘ન મમ’ – ‘આમાં કંઈ મારું નથી.’ એમ માનવું અમરત્વ છે. द्वयक्षरस्तु भवेन्मृत्यु: त्रय़क्षरं ब्रह्म शाश्वतम ।। તૃષ્ણાના ત્યાગનો બોધ તો ભગવાન બુદ્ધની પણ પહેલાં યુગોપૂર્વે શ્રીકૃષ્ણે પ્રબોધ્યો હતો એ તો સર્વવિદિત છે..
[2] જીવનસંધ્યાએ કૃષ્ણ
ઘણાં કુટુંબના મોભીને જે પ્રમાણેની કૌટુમ્બિક વિટંબણા વેઠવી પડે છે એવી જ વિટંબણા કૃષ્ણને પણ ઘેરી વળી. પ્રાણપ્રિય પુત્રો કહ્યામાં નહોતા. કોઈ એમને સાંભળતું નહોતું. પરિસ્થિતિને થાળે પાડવા જે નિયમો ઘડાતા એનું પહેલું ઉલ્લંઘન એમનાં સંતાનો જ કરતાં હતાં.
કોઈપણ યુગપ્રવર્તક મહાપુરુષોના જીવનમાં જે પ્રકારની વિટંબણાઓ જોવા મળે એવી વિટંબણા ભગવાન કૃષ્ણને પણ અનુભવવી પડી. યુગકાર્ય કરવાની જવાબદારી કિશોર અવસ્થામાં જ આવી પડી. જે માતા અને પિતાએ અપાર પ્રેમથી ઉછેર્યાં હતા અને જે ભૂમિનાં સંસ્મરણો મનમાં લીલાંછમ હતાં ત્યારે જ બધું છોડીને મથુરા જવું પડ્યું. કિશોરાવસ્થાની મુગ્ધતા છીનવાઈ ગઈ. જે મથુરાવાસીઓના સુખને માટે પોતાનું જીવન હોડમાં મૂકીને, એમને કંસના ત્રાસમાંથી મુક્ત કર્યા હતા, પોતે રાજા બનવાને બદલે ગણરાજ્યની સ્થાપના કરી હતી, જે જરાસંધ અને કાલયવનના આક્રમક હલ્લાઓ સોળ સોળ વાર ખાળીને મથુરાવાસીઓને બચાવ્યા હતા એ જ મથુરાવાસીઓએ કૃતઘ્ન થઈને કૃષ્ણ-બલરામને કહી દીધું કે તમે અહીં હશો ત્યાં સુધી તો જરાસંધનાં આક્રમણો થતાં જ રહેશે તો તમે અહીંથી જાઓ. અમને સુખે રહેવા દ્યો. કૃષ્ણે કોઈપણ પ્રકારની કટુતા વિના મથુરા છોડ્યું અને દ્વારકા આવી એકલે હાથે એક જુદા જ સામ્રાજ્યનું નિર્માણ કર્યું પણ આર્યાવર્તની એકતાનો ઉદ્યમ નિરંતર કરતા રહ્યા. મિત્ર પાંડવોની સહાયને નિમિત્ત બનાવીને ધર્મસંસ્થાપનાના કાર્યને કાયમ અગ્રતાક્રમ આપ્યો : પોતાના પ્રામાણિક પુરુષાર્થ છતાં મહાયુદ્ધને અટકાવી શક્યા નહિ અને ગાંધારી કે ઉત્તંક જેવા સમકાલીનો પણ એમને સમજી શક્યા નહિ. સંતપ્ત ગાંધરીનો શાપ હસતા મોઢે સ્વીકારીને લોકોત્તર બની રહ્યા. આ અને આવા તો ઝેરના અનેક ઘૂંટડા એમને જીવનમાં પીવા પડ્યા.
યુગકાર્યથી મુક્ત થઈ વૃદ્ધાવસ્થામાં સ્હેજ ઠરીઠામ થવાનો વખત આવ્યો ત્યારે જ સહુ કોઈ મોભીની જેમ એમને પણ કૌટુમ્બિક સમસ્યાઓ ઘેરી વળી. પ્રાણપ્રિય ગણેલા પુત્રો કહ્યામાં નહોતા. કુટુંબમાં કોઈ એમને સાંભળતું નહોતું. રજોગુણ પ્રેરિત ભોગવિલાસ અને તમોગુણજનિત અસામાજિક પ્રવૃત્તિઓમાં પોતાનાં સંતાનો જ સર્વપ્રથમ ઉલ્લંઘન કરતાં. આગમનાં એંધાણ સ્પષ્ટ દેખાતાં હતાં અને એ નિવારવાના પુરુષાર્થ છતાં પોતાની હાજરીમાં જ જે રીતે પોતાના માનીતા માણસોએ નફટાઈભરી યાદવાસ્થળી ખેલી એ જોઈ હંમેશાં જીવનરસથી છલકાતા આ મહામાનવની જિજીવિષા જ વિલાઈ ગઈ.
યાદવાસ્થળી જેવી અપ્રિય અને અનપેક્ષિત ઘટનાને જાણતાં જ કૃષ્ણ સ્તબ્ધ થયા. ઈશ્વરીય સામર્થ્ય હોવા છતાં જે કંઈ થયું તે થવાનું જ હતું એમ માનીને એમણે વાસ્તવિકતાનો સ્વીકાર કરી લીધો. ‘स्थितस्य हि गतिश्चिंतनीया’ હવે શું કરવું એ બાબતે એમણે ત્વરિત નિર્ણય લેવા માંડ્યા. આપત્તિની ક્ષણોમાં પરમ મિત્ર અર્જુનને કોઈક જવાબદારી સોંપી શકાશે એ વિચારે સર્વપ્રથમ દારુકને હસ્તિનાપુર અર્જુનને લેવા રવાના કર્યો. દ્વારકાના મોટા ભાગના યાદવો મૃત્યુ પામતાં દ્વારકામાં નોધારી પડેલી સ્ત્રીઓ, બાળકો અને વૃદ્ધોના રક્ષણ માટે બભ્રુને દ્વારકા જવા આદેશ આપ્યો. પણ એના ઉપર અણધાર્યો શસ્ત્રપ્રહાર થતાં કૃષ્ણને પોતાને દ્વારકા જવું પડ્યું. નિસ્તેજ દ્વારકામાં જઈને ભારે હૈયે એમણે પિતા વસુદેવને યાદવોના પારસ્પરિક વિનાશના સમાચાર આપ્યા. સ્ત્રીઓના રક્ષણની જવાબદારી સંભાળી લેવા આગ્રહ કર્યો અને અર્જુન આવે ત્યારે એને એ જવાબદારી ભળાવવાની સલાહ આપી. દ્વારકામાં જીવવું હવે કૃષ્ણને અકારું થઈ પડ્યું હતું. વનમાં પોતાની વાટ જોઈ રહેલા બળરામને મળી વનમાં જ તપશ્ચરણના સંકલ્પ સાથે એમણે દ્વારકા છોડ્યું તે છોડ્યું.
વનમાં મોટાભાઈ સાથે કંઈ વિચારવિમર્શ કરે તે પહેલાં તો મોટાભાઈ બળરામને શેષનાગના એમના અસલ સ્વરૂપમાં, સાગરમાં સમાતા જોઈ રહ્યા. હવે કૃષ્ણને પણ લાગ્યું કે એમનું અવતારકાર્ય પૂર્ણ થયું છે. તેઓ વનમાં ફરતા ફરતા સોમનાથ તીર્થને રસ્તે ભાલકા સ્થાને પધાર્યા. તન અને મનથી થાકેલા કૃષ્ણ પોતાના હાથના ટેકે આડા પડ્યા. એક પગ ઉપર બીજો પગ હતો. સામુદ્રિક શાસ્ત્ર પ્રમાણે યુગપ્રવર્તનનું સૂચક ચિહ્ન એમના ચરણ કમળને તળિયે ચમકતું હતું. જરા નામના પારધિએ એને મૃગની આંખ માની અને જે બાણ ચલાવ્યું તે એમનાં ચરણમાં ઘૂસી ગયું. શ્રી કૃષ્ણ તો યોગેશ્વર હતા. દેહોત્સર્ગ પૂર્વે ચિત્તવૃત્તિઓને અટકાવીને ધ્યાનસ્થ થયા હતા. ગાંધારીનો શાપ સાચો પડ્યો. જરા આવીને પગે પડી ગયો અને ક્ષમા યાચી. એના તરફ પણ યુગપુરુષને છાજે એવી ક્ષમા અને અમીભરી નજર નાખી કૃષ્ણપ્રભુ સ્વધામ પરત થયા. ભગવાન જન્મ્યા હતા ત્યારે જેમ ઋષિઓમુનિઓએ એમની સ્તુતિ કરી હતી એ જ રીતે એમના સ્વધામગમનને પણ દેવો, ગાંધર્વો અને ઋષિઓએ વધાવી લીધું. ઈન્દ્રનો આનંદ તો સમાતો ન હતો.
જગતને જેણે વર્ષો સુધી જીવંત અને ભર્યુંભર્યું રાખ્યું હતું તે ચૈતન્ય વિલાઈ ગયું. કૃષ્ણના કોઈપણ સ્વજનને માટે કૃષ્ણની કાયમી અનુપસ્થિતિનો વિચાર પણ હૃદય-વિદારક હતો. દ્વારકામાં ચારે બાજુ કલ્પાન્ત હતું. દ્વારકા નિરાધાર, નિસ્તેજ અને નિરાનંદ હતી. વસુદેવ જાણે કૃષ્ણના અભિન્ન સ્વરૂપ અર્જુનની પ્રતીક્ષા કરતા હતા. અર્જુન આવતાં જ એમના હૃદયના બંધ તૂટી ગયા. કૃષ્ણના વસુદેવને કહેવાયેલા છેલ્લા શબ્દો ‘य़ोडहं तं अर्जुनम बिद्धि, योडर्जुन: सोडहमेव तु ।’ નર-નારાયણ એક જ હતા. કૃષ્ણની સલાહ પ્રમાણે અવશિષ્ટ યાદવ પરિવારની જવાબદારી અર્જુનને સોંપી વસુદેવનો દેહ વિલય પામ્યો. અર્જુન માટે કૃષ્ણ વિનાની દ્વારકામાં રહેવું અસહ્ય અને અશક્ય હતું. એણે અવશિષ્ટ પરિવારને મળી સાતમા દિવસે ઈન્દ્રપ્રસ્થ જવાની વાત જાહેર કરી. વજ્ર નામના કૃષ્ણપુત્રને ઈન્દ્રપ્રસ્થની ગાદીએ બેસાડવાનું જાહેર થયું. અર્જુને સાતમા દિવસે સવારે દ્વારકા નગરી છોડી નીકળ્યો. નર-નારાયણનું દૈવત ન રહેતાં જે જે રસ્તે અર્જુન જતો હતો એ દ્વારકાના સામ્રાજ્ય ભાગને સમુદ્ર ડુબાડતો ગયો અને દૈવી નગરી દરિયામાં ડૂબી.
કાલની થપાટો એક પછી એક અવનવાં આશ્ચર્ય સર્જતી હતી. અર્જુન ભગવાન કૃષ્ણના અવશિષ્ટ પરિવાર, પટરાણીઓ અને ભગવાન કૃષ્ણ કે જેમણે અનેક નિર્વાસિત સ્ત્રીઓને વધૂપદનું ગૌરવ આપ્યું હતું તે બધાને લઈને ઈન્દ્રપ્રસ્થ જતાં સૌરાષ્ટ્રના ‘પંચનદ’ પથકમાં પ્રવેશ્યો. ત્યાંના આભીરો કે જેમને આપણી સંસ્કૃતિએ ‘કાબાઓ’ તરીકે ઓળખાવ્યા છે એમણે યાદવ સ્ત્રીઓને લૂંટી, કેટલીક સ્વેચ્છાએ ગઈ, કેટલીકનું અપહરણ થયું. વળાવિયા અર્જુનની શક્તિ જ જાણે હરાઈ ગઈ હતી. જે ગાંડીવથી અગિયાર અક્ષૌહિણી સેનાનો ખાત્મો બોલાવ્યો હતો એ દિવ્ય ગાંડીવ પણ નિર્વીર્ય બની રહ્યું. મહાભારતની કથાને આધારે આપણા સાહિત્યમાં જે કેટલીક કહેવતો અને બોધકવિતાઓ રચાઈ છે એમાંની એક બોધકથાનું ઉદાહરણ મળ્યું :
સમય સમય બલવાન હૈ, નહિ મનુષ્ય બલવાન.કાબે અર્જુન લૂંટિયો વોહી ધનુષ વોહી બાણ.

છાની છાની શકિત કોઇ છાનો છાનો ન્યાય કરે છે,છાના છાના પાપ કરો તો છાનો છાનો માર પડે છે

શહેરના શ્રેષ્ઠ ઔધોગિક એકમના અધિષ્ઠાત્રી ગં.સ્વ.સુનંદાબહેન આંટાવાલા આજે બહુ ગુસ્સામાં હતાં. જયારથી એમનાં સેલ્સ મેનેજર અસીમે અદબપૂર્વક ઝૂકીને અચકાતાં અચકાતાં એક માત્ર પુત્ર વિશે માહિતી આપેલી, ત્યારથી જ સુનંદાબહેન સ્ત્રી મટીને સળગતી ભઠ્ઠી બની ગયાં હતાં.
‘મેડમ, આઇ એમ વેરી સોરી. આપનું ઘ્યાન દોરતાં મને ખૂબ જ સંકોચ થાય છે, પણ હું કહ્યા વગર રહી શકતો નથી.’
‘તો પછી કહી નાખને! અગત્યની વાત કહેવામાં તું ભલે સંકોચાતો હોય, પણ પાછળથી જો મને એ વાતની ખબર પડશે તો તને હાંકી કાઢતાં હું નહીં સંકોચાઉ.’ સુનંદાબહેનના મનમાં એવું હતું કે અસીમ એમની કંપનીના કોઇ કર્મચારી વિશે વાત કરવા આવ્યો હશે. પણ જયારે અસીમે માહિતી બોંબ ફોડયો ત્યારે એ સ્તબ્ધ થઇ ગયાં. ‘મેડમ, આપનો સુપુત્ર... અંતર્ગતને મેં ગઇકાલે ગેલેકસી સિનેમાની પાછલી હરોળમાં... કોર્નર પરની ખુરશીમાં.’
‘હા, બોલને! શું કરતો હતો મારો અંતર્ગત? ફિલ્મ જોઇ રહ્યો હતો ને?’
‘ના, ફિલ્મ કરી રહ્યો હતો! જોઇ તો અમે રહ્યાં હતાં! એની સાથે હિરોઇન પણ હતી.’ ‘શટ અપ! સિનેમાની ભાષામાં વાત કરવાનું બંધ કર! સીધે સીધું ભસી નાખ કે એ કોણ હતી?’ સુનંદાબહેનની દિમાગી કમાન છટકી.
‘છોકરી આમ તો ખૂબ જ સુંદર હતી, મેડમ! પહેલાં તો મને થયું કે તમારી પાસે આવીને વધામણી ખાઉ. ભવિષ્યમાં એ છોકરી તમારાં ખાનદાનની કૂળવધૂ બને તો એ વાતનો પહેલો જશ મને ખાટવા મળે.’
‘મુદ્દાની વાત કર, અસીમ, નહીંતર તને ખાટો કરી નાખીશ. કોણ હતી એ છોકરી?’ ‘માફ કરજો, મેડમ! મેં તપાસ કરી તો જાણવા મળ્યું કે એની મા એક ચાલીમાં રહે છે અને પારકા ઘરનાં કપડાં-વાસણ કરે છે. સંતાનમાં એને દીકરો નથી, કુલ પાંચ દીકરીઓ જ છે. તમારી પુત્રવધૂ બનવાની છે એ કન્યા સૌથી મોટી.’ ‘અસીમ! બોલવામાં જરા બ્રેક માર! એ છોકરી મારી વહુ બનવાની છે એવું તને કોણે કહ્યું?’ ‘કહ્યું તો કોઇએ નથી, પણ સિનેમા હોલના અંધારા ખૂણામાં અંતર્ગત એની સાથે જે દ્દશ્યો ભજવતો હતો એ જોઇને મને લાગ્યું કે ગમે તે ક્ષણે તમે મને બોલાવીને કંકોતરી છપાવવાનો હુકમ...’
‘એની પહેલાં તો હું તને નોકરીમાંથી હાંકી કાઢવાનો હુકમ સંભળાવી દઇશ! છોકરીનો બાપ કોણ છે?’ ‘ખબર નથી, મેડમ! પાંચેય દીકરીઓનાં પપ્પાઓ અલગ-અલગ છે એવી લોકવાયકા છે. તમારાં ભાવિ વેવાણનું નામ મંદા કામવાળી છે. સાંભળ્યું છે કે ભૂતકાળમાં એ પણ ખૂબ રૂપાળાં હતાં.’
‘શટ અપ, ગધેડા! તું એના ભૂતકાળની વાત બંધ કર, નહીંતર તારો ભવિષ્યકાળ હું બગાડી નાખીશ! જા, તારું કામ કર. અને સાંભળ, આ વાત બીજો કોઇને કરતો નહીં. હું મારા દીકરાને સમજાવી લઇશ. આજે રાતે જ એની સાથે ચર્ચા કરી લઇશ. યુ કેન ગો નાઉ.’ સુનંદાબહેને અસીમને તો ઓફિસની બહાર કાઢી મૂકયો, પણ મગજમાં ધમાસણ મચાવી રહેલાં વિચારોને એવું ન કહી શકયાં કે યુ કેન ગો નાઉ!’ સવાલો અનેક હતા, જવાબ એક પણ ન હતો. કોણ હશે એ છોકરી? અંતર્ગત એને કયાં, કયારે મળ્યો હશે? શું એને આ છોકરીનાં ખાનદાન વિશે કશી જ ખબર નહીં હોય? છોકરીએ એને અંધારામાં રાખ્યો હશે? શું એ છોકરી એટલી બધી ખૂબસૂરત હશે કે અંતર્ગત એનાં વિશે બધું જાણવા છતાં આંધળો ભીત બની ગયો હશે? આ તમામ સવાલોના જવાબો માત્ર એક જ વ્યકિત પાસેથી મળી શકે તેમ હતા, એનું નામ હતું : અંતર્ગત. સુનંદાબહેન ભભૂકતી સગડી જેવાં બનીને સાંજ પડે એ ક્ષણનો ઇંતેજાર કરી રહ્યાં.
સાંજે દીકરો ઘરે આવ્યો ત્યારે માએ દિવસભરની મહેનત પછી તૈયાર કરેલું પ્રશ્નપત્ર એની સામે એક જ વાકયમાં ધરી દીધું, ‘બેટા, ગઇકાલે તું કોની સાથે ‘ગેલેકસી’ ટોકિઝમાં પિકચર જોવા માટે ગયો હતો?’
અંતર્ગત જરા પણ ચોંકયા વગર હસીને બોલ્યો, ‘આવત્તિની સાથે. તને કોણે કહ્યું, મમ્મી?’ ‘કોણે નથી કહ્યું એમ પૂછ! થિયેટરમાં તમારા બે સિવાય પણ બીજા પાંચસો જણા હાજર હતા.’ સુનંદાબહેને દાઢમાં કહ્યું.
‘હશે!’ અંતર્ગતે ખભા ઉલાળ્યા, ‘અહીં કોને પડી છે? અમે તો અમારી દુનિયમાં માત્ર બે જ હતાં.’ ‘કોણ છે આવૃત્તિ? એનું ખાનદાન કેવું છે? એની મા, એનો બાપ? તારો એ છોકરી સાથે કયો સંબંધ છે?’
‘ઓ.કે.! ઓ.કે.! કુલ ડાઉન, મોમ! હું તને બધું જ કહી દઉ છું. એ એક ગરીબ ઘરની છોકરી છે. પિત્ઝા શોપમાં નોકરી કરે છે. હું પિત્ઝા ખાવા ગયો હતો, ત્યાં એની સાથે મારી ઓળખાણ થઇ અને હવે અમે એકબીજાના પ્રેમમાં છીએ. શી ઇઝ સો બ્યુટિફૂલ, મોમ, તું પણ એને જોઇશ તો એનાં પ્રેમમાં પડી જઇશ. મમ્મી, હું એની સાથે લગ્ન કરવા માગું છું. તું હા પાડીશ ને?’
‘માય ફૂટ! મૂર્ખ તું છે, હું નહીં. મને તો એટલું ભાન છે કે પિત્ઝાની શોપમાંથી માત્ર પિત્ઝા જ લેવાય, પત્ની નહીં. એ છોકરીની મા શું કરે છે?’
‘સમજયો. મને પૂછતાં પહેલાં તમે એનાં વિશે પૂરેપૂરી જાસૂસી કરાવી ચૂકયાં છો. પણ એક વાત સમજી લેજો, મોમ! મારે એ છોકરીની સાથે લગ્ન કરવા છે, એની મમ્મીની સાથે નહીં. એ ગરીબ છે એ એનાં કિસ્મતનો વાંક છે. પણ એની પાસે રૂપની જે દોલત છે એ તો કોઇ રાજરાણી પાસે પણ નહીં હોય.’
‘બેટા, રૂપ જોઇને આંધળો ન થા. કન્યાનાં ગુણ પણ જોવા પડે.’
‘આવત્તિ એક સંસ્કારી છોકરી છે, મમ્મી.’
દલીલો ખૂટી રહી હતી અને સુનંદાબહેનની ધીરજ પણ, ‘અંતર્ગત! એ છોકરી ભલે ઇન્દ્રની અપ્સરા જેવી રૂપાળી હોય, ભલે એ સીતા જેવી ચારિત્ર્યવાન હોય, ભલે એ સર્વગુણ સંપન્ન હોય, પણ મારો દીકરો એવી ઊકરડામાંથી આવતી છોકરી સાથે કયારેય પરણી નહીં શકે!’ ‘અને કદાચ પરણે તો?’
‘તો એ મારો દીકરો નહીં રહે.’ સુનંદાબહેનનાં જડબાં ભીંસાયાં, ‘તારા માટે આ બંગલાના, આ ઇન્ડસ્ટ્રીનાં અને આપણી સ્થાવર-જંગમ સંપત્તિના બધા જ દ્વારો બંધ થઇ જશે.’ ‘ભલે, મમ્મી! તમારો ફેંસલો માથે ચડાવું છું. હું કાલે જ એની સાથે મેરેજ કરી લઇશ. આવૃત્તિ નામનાં ખજાના સામે આ દોલતનો ખજાનો તુરછ છે. ગુડ નાઇટ એન્ડ ગુડ બાય!’ છેલ્લી વાર જીભ પર આવેલો શબ્દ ‘મમ્મી’ ગળી જઇને અંતર્ગત પહેરેલા કપડે બંગલાની બહાર નીકળી ગયો.
બીજા દિવસે અંતર્ગત અને આવૃત્તિ પરણી ગયા. એક નાનકડી ખોલીમાં એમનો સંસાર શરૂ થયો. એ ઓરડી અંતર્ગતના મિત્રની હતી. બીજા મિત્રોએ એક મહિનાના અનાજ અને તેલ-મસાલા ભરી આપ્યા. અંતર્ગતે પણ ત્રણેક હજારના પગારવાળી નોકરી શોધી કાઢી. ગરીબી, અછત અને અભાવોનું છીછરું જળ હતું, અપેક્ષાઓનો વજનદાર માલસામાન હતો અને દામ્પત્યની નૌકા હતી. કયારેય ખતમ ન થાય એવી સફર હતી જે માત્ર પ્રેમના હલેસા મારી-મારીને ખેડતાં રહેવાની હતી.
એક વર્ષ વીતી ગયું. શરીરનો પ્રારંભિક નશો ઊતરી રહ્યો હતો. સંતાનનું આગમન પરવડે તેવું ન હતું. આવૃત્તિ અને અંતર્ગત સવારના વહેલા ઊઠીને નોકરી પર પહોંચવા માટે રઘવાયા બની જતાં હતાં, સાંજે ઘરે આવે ત્યાં સુધીમાં પ્રેમ તો શું એકબીજાની સાથે વાત કરવાના હોશ પણ એમનામાં બચતાં ન હતાં.
એક દિવસ અંતર્ગત કામ પરથી વહેલો છૂટી ગયો. એને થયું કે ચાલ, આવૃત્તિને લઇને કયાંક ફરવા નીકળી પડું! જયારે એ આવૃત્તિનાં કામનાં સ્થળે પહોંરયો ત્યારે એને જાણવા મળ્યુ કે આવત્તિ તો એનાં હસબન્ડ સાથે પિકચર જોવા ગઇ છે!
એ રાત્રે બંને વચ્ચે ભયંકર ઝઘડો થયો. અંતર્ગતે પૂછ્યું, ‘કોની સાથે ફિલ્મ જોવા ગઇ હતી? મારા સિવાય બીજા કેટલા પતિઓ છે તારા? તારો પ્રેમ એ માત્ર નાટક હતું? બોલ, તું ખામોશ કેમ છે?’ આવૃત્તિએ આખરે કહી નાખ્યું, ‘મારો પ્રેમ ખોટો ન હતો, અંતર્ગત! પણ સાચું કહું? હું આ અભાવગ્રસ્ત જિંદગીથી થાકી ગઇ છું. બે જોડી કપડાં, ફાટેલા ચંપલ અને સિટીબસની મુસાફરી કયાં સુધી સહન કર્યા કરું? તું એને મારી કમજોરી ગણે કે પછી લોહીનાં સંસ્કાર. મેં એક માલદાર પુરુષ શોધી લીધો છે. સ્ત્રીઓ કદાચ બે પ્રકારની હોતી હશે, એક એવી જે પ્રેમ ખાતર આખું જીવન અને એ જીવનમાં તમામ સુખો કુરબાન કરી શકે! બીજી સ્ત્રી એવી કે જે પ્રેમના નામ ઉપર એક વાર ભૂલથી બધું ઓવારી તો બેસે છે, પણ બહુ ઝડપથી એને એવું લાગવા માંડે છે કે એણે બહુ મોટી ભૂલ કરી નાખી! હું આ બીજા પ્રકારની સ્ત્રી નીકળી. કાલથી આપણે છૂટા પડીએ છીએ. શકય હોય તો મને માફ કરજે!’ (સત્ય ઘટના આધારે) (શીર્ષક પંકિત : કુતુબ આઝાદ)

કોણ જાણે કેમ સાંભળતાં જ દિલ દુ:ખતું હશે,આમ હું માનું છું તારું નામ પ્યારું નામ છે

રિષભ છત્રપતિ સાયન્ટિસ્ટ હતો. જુવાન હતો, જિનિયસ હતો અને એટલે જ થોડોક અભિમાની પણ હતો. સાંજનાં પાંચ વાગ્યા હતા. રિષભ કેમિસ્ટ્રીની પ્રયોગશાળામાં એક મહત્ત્વના ગુપ્ત પ્રોજેકટમાં વ્યસ્ત હતો, ત્યાં કોઇએ અંદર પ્રવેશ કર્યો. રિષભ આમ ‘સ્ટાઇલીશ’ નહોતો, પણ કોઇને આંજી દેવા માટે જરૂર પડે તો એ સ્ટાઇલીશ બની શકતો હતો. એણે માથું ઊચુ કર્યા વગર કે ગરદન ઘૂમાવીને પાછળ જોયા વગર જ આવનારનું સ્વાગત કર્યું, ‘વેલકમ ટુ માય લેબ, પંકિત! પિકચર જોવા જવાનો પ્રોગ્રામ બનાવીને આવી છે ને?’
‘માય ગોડ! રિષભ, તને કેવી રીતે ખબર પડી કે? તેં તો હજુ મારી સામે પણ જોયું નથી, તને મારા પર્સની અંદર પડેલી ટિકિટો શી રીતે દેખાઇ ગઇ?!’ પંકિતનાં રૂપાળા મોં ઉપર મોટી સાઇઝનો પ્રશ્નાર્થ હતો. ‘વેરી સમ્પિલ, યુ સી! પહેલો સવાલ તો એ પૂછ કે તારી સામે જોયા વગર મને એ વાતની ખબર કેવી રીતે પડી ગઇ કે તું જ આવી હશે?’ ‘પૂછ્યું.’
‘તો સાંભળ! તારા પેન્સિલ હિલવાળા ચંપલનો ‘ટપ-ટપ’ કરતો તાલબદ્ધ અવાજ અને તારા દેહમાંથી ઊઠતા પફર્યૂમની જાણીતી સુગંધ. આ ‘લા હેવન’ બ્રાન્ડનું જ પફર્યૂમ છે ને? તારા બર્થ-ડે ઉપર મેં જ તો આપ્યું હતું! સિલી ગર્લ!’ ‘અને સિનેમાનો પ્રોગ્રામ?’
‘એકડો મળી જાય એ પછી મીંડાં શોધવામાં વાર કેટલી? મને ખબર છે કે આ સેન્ડલ અને આ પફર્યૂમ તું રોજ નથી વાપરતી. ખાસ પ્રસંગે જ એનો ઉપયોગ કરે છે. આજે ખાસ પ્રસંગમાં શું હોઇ શકે? શુક્રવાર, સાંજના પાંચ વાગ્યાનો સમય અને તારા ફેવરિટ હીરો રીતિકની ફિલ્મનું આજે રિલીઝ થવું! સમ્પિલ લોજીક, માય ડાર્લિંગ!’ રિષભે એવી છટાથી વાતની રજૂઆત કરી કે પંકિત અંજાઇ ગઇ.
‘યુ આર રાઇટ, રિષભ! છથી નવના શોમાં આપણે ફિલ્મ જોઇશું. પછી ‘પ્લેઝન્ટ’માં ડિનર. અને પછી અગિયાર વાગ્યે હોસ્ટેલનો દરવાજો બંધ થાય તે પહેલાં તું મને મૂકવા માટે આવીશ. ઓ.કે.? પૂરું ટાઇમટેબલ હું તૈયાર કરીને આવી છું.’
‘અને હું અહીં લોગ-ટેબલમાં ખૂંપેલો છું! સોરી, પંકિત, નો ફિલ્મ! નો ડિનર! તું જાણે છે કે હું એક મિલ્ટનેશનલ ફાર્મા કંપનીમાં રિસર્ચ વર્ક કરી રહ્યો છું.’ રિષભે બાજુમાં પડેલા પાંજરામાંથી એક નાનકડું સસલું બહાર કાઢયું. પછી હાથમાં ઇન્જેકશનની સીરિંજ પકડી, ‘વી આર એકસપેરીમેન્ટિંગ ઓન એ ન્યૂ ડ્રગ. ત્રણ મહિના પહેલાં મેં આ રેબીટને એક નવી દવા આપી હતી. એ દવાથી એના શ્વેતકણોમાં કેવો અને કેટલો ફેરફાર થયો એ મારે હવે તપાસવાનું છે. એ કામ મારે જ કરવાનું છે. અને આજે જ કરવાનું છે.’
રિષભના બોલવામાં સહેજ અભિમાન હતું, અગત્યનું કામ કરતાં હોવાનું અભિમાન! અને ઘણી બધી સખતાઇ હતી, એક પ્રેમીને ન છાજે તેવી સખતાઇ! પંકિતનો ચહેરો ઉનાળાના તાપથી મૂરઝાયેલા ફૂલ જેવો બની ગયો. એણે કોઇ દલીલ ન કરી. પર્સમાંથી બે ટિકિટો કાઢીને, એની ઝીણી-ઝીણી કરચો કરીને એણે પેલા પાંજરામાં ફેંકી અને પછી એકીશ્વાસે બોલી ગઇ, ‘જિંદગી માત્ર કામ માટે નથી હોતી, કેરિયર માટે નથી હોતી, કયારેક થોડો સમય રોમાન્સ માટે પણ કાઢવો પડે! તને રકતકણો અને શ્વેતકણોની જ ચિંતા છે, રિષભ, તારી પ્રેમિકાની નસોમાં દોડતાં પ્રેમના ગુલાબી કણોની જરા પણ ફિકર નથી. તારી લેબોરેટરીના વાસ મારતાં આ કેમિકલ્સ આગળ મેં છાંટેલું પરફર્યૂમ ફિક્કું પડી જાય છે. તારું ઘ્યાન સસલામાં છે, મારી સાંજમાં નહીં. બાય, હું જઉ છું. તું જયારે નવરો હોય ત્યારે ફોન કરજે. હું તો નવરી જ છું ને! દોડી આવીશ.’
નવરી તો જો કે પંકિત પણ ન હતી. એણે પણ બી.એસ.સી. વીથ કેમિસ્ટ્રી કર્યું હતું. પછી તરત બી.એડ્. કરીને એણે એક હાઇસ્કૂલમાં નોકરી લઇ લીધી હતી. વર્કિંગ વૂમન હોસ્ટેલમાં રહેતી હતી અને ટિફિન મગાવીને જમી લેતી હતી. રિષભે બી.એસ.સી. પાસ કર્યા પછી એમ.એસ.સી. પણ ગોલ્ડ મેડલ સાથે પૂરું કર્યું હતું. એને પંકિત ગમતી હતી, પણ રિષભના જીવનમાં સૌથી મોટી પ્રાથમિકતા એની કારકિર્દી હતી. પંકિત એટલે આજની પ્રેમિકા અને આવતી કાલની પત્ની. પછી સંબંધનો વિકાસ અટકી જવાનો હતો. લગ્ન નામનું જળાશય બંધિયાર ખાબોચિયું બનીને રહી જવાનું હતું. જયારે કારકિર્દી એટલે તો એવરેસ્ટના શિખર કરતાંયે ઊચે લઇ જનારી નીસરણી હતી. સુંદર પ્રેમિકાને નારાજ કરવી પોસાય, પણ આ સસલાની અવગણના કરવી મોંઘી પડે!
નારાજ પ્રેમિકા બાપડી કયાં સુધી નારાજ રહી શકે? ચાર-પાંચ દિવસ પછી એણે જ નમતું જોખવું પડયું. મજબૂરી હતી. રિષભનો જન્મ-દિવસ હતો. ગમે તેવું મનદુ:ખ ચાલતું હોય પણ પ્રેમીના પ્રાગટય દિને પ્રેમિકા અબોલ કેવી રીતે રહી શકે?
‘હેલ્લો, પંકિત હિયર!’ એણે ફોન લગાડયો.
‘શું છે?’ રિષભના પ્રશ્નમાં ઉતાવળ ઝલકતી હતી. એક ક્ષણ પૂરતી તો પંકિત ડઘાઇ ગઇ. ન કોઇ ઉષ્મા, ન કશી મનામણાની કોશિશ. તેમ છતાં એણે ગમ ખાઇને કહી નાખ્યું, ‘હેપ્પી બર્થ-ડે, રિષભ! મને ખબર છે કે તું ‘બિઝી’ હોઇશ, પણ આજે ના ન પાડીશ! ડિનરનું બિલ હું આપવાની છું, તારે તો માત્ર સમય જ આપવાનો છે. સાંજે કેટલા વાગે..?’
‘ઓહ્ નો! પંકિત, તું આવી બધી બબાલમાંથી બહાર કયારે આવીશ? હું હવે બર્થ-ડે ઊજવવા જેવડો કિકલો થોડો છું? ડૉન્ટ બી એ સેન્ટીમેન્ટલ ફૂલ! આજે તો અમારી કંપનીના ચેરમેન સાહેબ આવ્યા છે. મારે એમને મળીને પૂરા રિસર્ચ વર્ક વિશે ચર્ચા કરવાની છે. પાંચ વર્ષનો પ્રોજેકટ છે અને કંપની મારા પર વિશ્વાસ મૂકીને ત્રીસ કરોડ રૂપિયાનો જુગાર ખેલી રહી છે. સોરી, નો ડિનર પાર્ટી! નો સેલિબ્રેશન! ડૉન્ટ કોલ મી અગેઇન ટુ ડે. જયારે નવરાશ મળશે ત્યારે હું જ સામેથી ફોન કરીશ. ઓ.કે.? બાય!’
ચાવ્યા વગરના કોળિયા ગળતો હોય એટલી ઉતાવળથી રિષભે ફોન પરની વાત પતાવી દીધી. પંકિતને માઠું તો લાગ્યું પણ એ શું કરી શકે તેમ હતી! પ્રેમ નામનાં પાશમાં એક કોમળ પ્રેમિકા પરવશ બનીને બંધાયેલી હતી અને પોતાની મર્યાદાઓને કારણે એ મજબૂર હતી. એ ધીરજ ધરીને બેસી રહી. રિષભ નવરો પડે અને સામેથી એનો ફોન આવે એની પ્રતીક્ષા કરતી રહી. બરાબર એક મહિના પછી રિષભનો ફોન આવ્યો, ‘હાય, પંકિત! એક ખૂબ જ સારા સમાચાર છે. સૌથી પહેલાં તને જણાવું છું.’
પંકિત ઝૂમી ઊઠી, ‘તારું રિસર્ચ-વર્ક પૂરું થયું? તારા કામમાં તને સફળતા મળી? તારા ચેરમેન ખુશ થયા? તને પ્રમોશન મળ્યું?’‘બસ! બસ! બસ! તારી જીભની મશીનગન ચલાવવી બંધ કર, ડાર્લિંગ. તારી બાકીની તમામ કલ્પનાઓ સાચી છે. મારા બોસ ખુશ પણ થયા છે અને મને પ્રમોશન પણ મળ્યું છે. બસ, એક વાતમાં તું ખોટી પડે છે. મારું રિસર્ચવર્ક પૂરું નથી થયું, પણ મારું ખરું કામ હવે જ શરૂ થઇ રહ્યું છે.’
‘હું સમજી નહીં.’
‘મારી સફળતા જોઇને મારા ચેરમેન સાહેબે આ પ્રોજેકટ ત્રીસ કરોડમાંથી ત્રણસો કરોડ રૂપિયાનો કરી નાખ્યો છે. હું ચાર વર્ષ માટે બેંગ્લોર જઇ રહ્યો છું. ત્યાં અમારી હેડ ઓફિસ છે.મારા તો નસીબ ઊઘડી ગયા, પંકિત! વર્ષે વીસ લાખનું પેકેજ. હોન્ડા સિટી કાર. રહેવા માટે ફૂલ્લી ફર્નિશ્ડ ફલેટ. અને જો હું મારા સંશોધનમાં સફળ થઇશ તો... બસ, આગળ કશું પૂછીશ જ નહીં.’
‘અત્યારે એક સવાલ તો પૂછવો જ પડશે, રિષભ! આપણાં મેરેજનું કયારે..?’
‘ઓહ્, શીટ! લગ્ન માટે તો આખી જિંદગી પડી છે. તમને સ્ત્રીઓને લગ્નથી આગળ બીજું કંઇ દેખાતું જ નથી? હું પુરુષ છું, પંકિત, અને પુરુષો માટે એમનું કામ, એમની કારકિર્દી, સફળતા, સિદ્ધિઓ અને કમાણી આ બધું પરણવા કરતાં વધારે અગત્યનું હોય છે. તું રાહ જોજે, હું ગમે ત્યારે પાછો આવીશ. બાય..! મને અફસોસ છે કે હું તને મળી નહીં શકું. મારે આજે સાંજે તો નીકળી જવું પડશે. સી યુ..!’ રિષભને ખબર નહોતી કે પંકિતએ તો કયારનોયે ફોન કાપી નાખ્યો હતો. એ બેંગ્લોર જવા માટે નીકળી પડે એની પહેલાં જ પંકિત એની જિંદગીમાંથી નીકળી ચૂકી હતી.
.........
કામ ધાર્યા કરતાં વધારે ખેંચાયું. ચાર વર્ષનો પ્રોજેકટ સાત વર્ષે માંડ પૂરો થયો. કાર્યસિદ્ધિના ઉમંગથી થનગનતા રિષભે જયારે પોતાના સંશોધનની ફાઇલ ‘બોસ’ ના ટેબલ ઉપર મૂકી, ત્યારે બોસનો ચહેરો ચાર ચમચા દિવેલ પી ગયા હોય તેવો હતો. એમણે એ દિવસનું અખબાર રિષભના મોં ઉપર ફેંકયું, ‘વી આર રુઇન્ડ, મિ.રિષભ! તમે વધારે પડતું મોડું કરીને કંપનીને બરબાદ કરી નાખી. આપણો પ્રોજેકટ ચોરાઇ ગયો! આપણી હરીફ કંપનીએ ગઇકાલે જ નવી મેડિસીનની પેટન્ટ મેળવી લીધી.’ ‘હેં?! કોણે કર્યોએમનો પ્રોજેકટ?’
‘કોઇ સ્ત્રી-વૈજ્ઞાનિકે! સાંભળ્યું છે કે એ છોકરી તમારા કરતાં પણ વધારે જિનિયસ છે. શરૂઆતમાં એ કોઇના પ્રેમમાં હતી ત્યાં સુધી સામાન્ય હતી, પણ પછી કોણ જાણે એને કેવી ચોટ લાગી ગઇ કે એ બધું છોડીને એક ફાર્મા કંપનીમાં જોડાઇ ગઇ! અને...’ ‘સર! એક મિનિટ! શું હું એનું નામ જાણી શકું?’ રિષભ માની શકતો ન હતો કોઇ છોકરી દુનિયામાં એનાથી પણ વધારે તેજસ્વી હોઇ શકે! બોસે તિરસ્કારથી કહ્યું, ‘નામ શા માટે, ફોટો જ જોઇ લો ને! આ રહ્યો છાપામાં!’ રિષભે કંપતા હાથે અખબાર ઉપાડયું. પ્રથમ પાને એ જ ચહેરો મલકી રહ્યો હતો, જેને સાત વર્ષ પહેલાં એ રડતો મેલીને ચાલ્યો ગયો હતો. (શીર્ષક પંકિત : મરીઝ)

મળો છો ત્યારથી એકીટશે જોયા કરું છું એ, તમારા રૂપ કરતાં પણ રૂપાળો ગાલનો તલ છે

રાતનો સમય હતો. ટ્રેન પૂરપાટ વેગે દોડી રહી હતી. એ.સી. કેબિનમાં પ્રવાસ કરી રહેલા કંઠસ્થ કામાણીનો સેલફોન રણકયો. એણે ઉતાવળમાં ઝટકો મારીને પેન્ટના ખિસ્સામાંથી મોબાઇલ ફોન બહાર કાઢયો, વાત પતાવી, પછી ખિસ્સામાંથી હાથરૂમાલ બહાર કાઢવા ગયો, પણ એનો હાથ ભોંઠો પડયો. ખિસ્સું ખાલી હતું.
‘તમારો હાથરૂમાલ ત્યાં નથી, મારી પાસે છે.’ સામેની સીટ ઉપર એક યુગલ બેઠું હતું, એમાંના પુરુષે કહ્યું, પછી કંઠસ્થનો પૂરા કદનો કમિંતી જેન્ટ્સ હાથરૂમાલ એને પાછો આપ્યો.
‘થેંકસ. સેલફોન કાઢવા ગયો એમાં રૂમાલ ખેંચાઇને...’ કંઠસ્થે બિનજરૂરી ખુલાસો કરતાં આભાર પણ માની લીધો,’ સારું થયું કે તમારા ખોળામાં આવી પડયો, નહીંતર ખોવાઇ ગયો હોત. જિંદગીમાં હજારો હાથરૂમાલ ખોઇ ચૂકયો છું, પણ આ મારા માટે ખાસ છે. થેંકસ અગેઇન.’
સામે બેઠેલો પુરુષ અર્થસભર હસ્યો, ‘આ રૂમાલ ખાસ છે એનો મતલબ એ કે કોઇ ખાસ વ્યકિત દ્વારા ભેટમાં મળેલો છે. મિત્ર? ના, પ્રેમિકા જ હોઇ શકે. એના એક કોર્નર ઉપર એમ્બ્રોઇડરી કરેલો અંગ્રેજી ‘કે’ વાંચી શકાય છે. એ પણ વળી ગુલાબી રંગમાં. શું નામ હતું એ છોકરીનું?’
કંઠસ્થ શરમાઇ ગયો. સાવ અપરિચિત વાતાવરણ હતું. અજાણ્યો સંગાથ હતો. ‘અરે, મિત્ર! આપણે અજાણ્યા છીએ. એટલે શું થઇ ગયું? આમ શરમાઇ જવાની કે કરમાઇ જવાની છૂટ નથી. બે વાત કરીને પારેવાં થઇ જાય છે આડાંઅવળાં, કૈં આમ પરસ્પર ગૂંથાઇ, વિખરાઇ જવામાં લિજજત છે.’ ‘યાર, તમે તો બહુ દિલચશ્પ માણસ લાગો છો.’ કંઠસ્થને ખરેખર આ માણસ ગમી ગયો.
‘મારી વાતો ગમી ને! બધાંને ગમે છે. એક મારી પત્નીને નથી ગમતી.’ આટલું બોલીને પુરુષે એની બાજુમાં બેઠેલી પત્ની તરફ જોયું. એની પત્ની મબલખ સૌંદર્યની ટોકરી હતી. પતિનો ટોણો સાંભળીને એ મલકી પડી, ‘બાય ધ વે, તમે મારી મૂળ વાત હવામાં ઉડાવી દીધી. હું પૂછતો હતો તમારા રૂમાલ પર લખાયેલા ‘કે’ મૂળાક્ષરનું રહસ્ય.’
‘જાણવું જ હોય તો જણાવી દઉ. મારું નામ છે કંઠસ્થ કામાણી. એવું જરૂરી નથી કે દરેક રૂમાલ ઉપર લખાયેલો મૂળાક્ષર કોઇ પ્રેમી કે પ્રેમિકાના નામનું સૂચન કરતો હોય. હું કયારેય એકલ-દોકલ છૂટક હેન્કી ખરીદતો નથી. કમિંતી કાપડનો તાકો ખરીદીને પછી એમાંથી મને ગમતી સાઇઝના હાથરૂમાલ હું ઓર્ડર આપીને બનાવડાવું છું અને દરેકના ખૂણા ઉપર મારા નામનો પ્રથમ અક્ષર.’
‘બસ! બસ! બંધ કરો તમારી આ બરછટ આત્મકથા. મેં તો ધાર્યું હતું કે આ એમ્બ્રોઇડરીથી ભરેલા અક્ષરમાંથી તમારી પ્રેમકથાનો અતલસી તાકો નીકળી પડશે. પણ તમે તો યાર. માદરપાટ બહાર કાઢયું!’ અને એકસપ્રેસ ટ્રેનની એ.સી.કેબિન ત્રણેય પ્રવાસીઓના ફેફસાંફાડ હાસ્યોથી ગૂંજી ઊઠી.
‘માણસ હેન્ડસમ છે અને દિલચશ્પ પણ.’ કંઠસ્થ વિચારી રહ્યો. મનમાં ઊડાણમાંથી પુરુષસહજ ઇરછા જોર કરી રહી હતી, સામે બેઠેલી રૂપાળી સ્ત્રીને મનભરીને જોઇ લેવાની. પણ સંસ્કારી પુરુષને એમ કરવું છાજે નહીં. એટલે એ નજરની દિશાને મહાપ્રયત્ને ટાળી રહ્યો, ખાળી રહ્યો, વારી રહ્યો.
‘બાય ધ વે, મારું નામ છે સંશય મહેતા. તમારું પૂરું નામ?’
‘આઇ એમ કંઠસ્થ કામાણી. તમને મળીને બહુ આનંદ થયો. સાથે સાથે એ પણ જણાવી દઉ કે મારું નામ હું તમને બીજી વાર જણાવી રહ્યો છું.’ પછી કંઠસ્થે હોઠો પર બદમાશીભર્યું સ્મિત રેલાવ્યું, ‘અને તમારી બાજુમાં બેઠેલાં આ સુંદર સન્નારી જે તમારા પત્ની લાગે છે એનું નામ તમે એક વાર પણ જણાવ્યું નથી.’
સંશય ‘હો... હો... હો.’ કરતો હસી પડયો, ‘તમે બી કમાલ કરો છો, યાર! એ મારી પત્ની લાગે છે એમ નહીં, એ છે જ મારી પત્ની. શી ઇઝ કિનખાબ સંશય મહેતા. માય ગોર્જિયસ, પ્રીટી વાઇફ.’ કંઠસ્થ અને કિનખાબે એકબીજાને ‘હાય’ કર્યું. થોડી ક્ષણો ઔપચારિકતામાં ઓગળી ગઇ. વાતચીતની ગાડી ફરી પાછી મુખ્ય પાટા પર આવી, ત્યારે સંશયે યાદ કરાવ્યું, ‘તમે મારી વાતનો જવાબ ન આપ્યો.’ ‘કઇ વાત?’ ‘અતલસ અને માદરપાટવાળી વાત!’
‘ઓહ! પણ તમે એવું કેમ માની બેઠા કે મારી જિંદગીમાં કોઇ પ્રેમકહાણી હોવી જોઇએ? ન પણ હોય એવું બની શકે ને?’
‘ન બને. એવું શકય જ નથી. આ દુનિયાની વસતી છ અબજ જેટલી છે અને એમાં ત્રણ અબજ પ્રેમકથાઓ છે. બોલો, તમે પૃથ્વીવાસી છો કે પરગ્રહવાસી?’ કંઠસ્થ હસી પડયો, ‘તમે યાર, છુપો ખજાનો શોધી કાઢવામાં માહેર છો. તમારે તો ઇન્કમટેકસ ખાતામાં હોવું જોઇતું હતું.’ ‘ઇન્કમટેકસ ખાતામાં જ છું, મિત્ર! પણ એ વાત જવા દો! અત્યારે તો તમારી વાત કરો. તમારી જિંદગીના બે નંબરી ચોપડામાં છુપાવેલી દોલત જાહેર કરો.’
‘ઓ.કે.! સાંભળો ત્યારે. હું પણ કયારેક કોઇનાં પ્રેમમાં હતો. એ મારી નાની બહેનની બહેનપણી હતી. એક વાર એ અમારા ઘરે આવી હતી. અમે ત્રણેએ ખૂબ વાતો કરી. એ પૂરા ચાર કલાક સુધી બેઠી અને એની તીરછી નજર મારા હૈયાને વિંધતી રહી. જયારે એ ગઇ ત્યારે મારાથી રહેવાયું નહીં. હું દોડીને બારી પાસે ગયો અને એને જતી જોઇ રહ્યો. એ પણ પાછું વળી- વળીને જાણે મને જ શોધી રહી હતી. એ પછી એક દિવસ એનો મારા સેલફોન ઉપર ફોન આવ્યો. એ મને પૂછતી હતી : ‘તું મને રાત-દિવસ યાદ આવ્યા કરે છે. મને તારી સાથે વાતો કરવાનું મન થયા કરે છે. હું સમજી શકતી નથી કે આને શું કહેવાય. તું કશુંયે સમજી શકે છે?’ મેં તરત જ કહી દીધું, ‘હા, આને પ્રેમ કહેવાય.’ બસ, એ ક્ષણથી અમે એકમેકની પાછળ પાગલ બની ગયાં.’
‘વાહ! તમે તો મિ.સ્પીડી નીકળ્યા! ફોન ઉપર જ પ્રેમિકાને પટાવી લીધી?’
કંઠસ્થે અર્થસૂચક સ્મિત કર્યું, ‘પ્રેમમાં કયારેય છોકરીઓ પટતી નથી, માત્ર છોકરાઓ ‘પતી’ જતા હોય છે. હું પણ લગભગ પતી ગયો. મારી જિંદગીનો એ સોનેરી સમય હતો. યુવાનીનો કાળ. કેરિયર બનાવવાનો સમય. અને પૂરા બે વર્ષ મેં એ ત્રિભુવન મોહિનીનાં પ્રેમપાશમાં કુરબાન કરી નાખ્યા. એ બે વર્ષનો બે નંબરી હિસાબ તપાસવો છે તમારે? તો જાણી લો, બે વર્ષમાં સાતસો ત્રીસ વારની મુલાકાતો, સાડા ત્રણસો ફિલ્મો, પંદર હજાર રૂપિયાનું પાણી અને શૈક્ષણિક કારકિર્દીનું કાસળ.’
‘પણ તોયે પલ્લું તો તમારું જ ભારે રહ્યું ને છેવટે? પંદર હજાર રૂપિયામાં પદમણી જેવી પત્ની કોને મળે છે આ દુનિયામાં!?’
‘કોઇને નહીં. મને પણ ન મળી. કોલેજના છેલ્લા વર્ષની પરીક્ષામાં હું માંડ માંડ પાસ થયો. મારો થર્ડ કલાસ આવ્યો. કયાંય નોકરી મળવાનો તો સવાલ જ ન રહ્યો. એટલું વળી સારું હતું કે મારા પપ્પાનો બાપદાદાના વખતનો ધંધો હતો. હું એમાં જોડાઇ ગયો.’
‘અને પેલી પદમણી?’ ‘એણે કોઇ તેજસ્વી યુવાન શોધી લીધો. એ ઊગતો સૂરજ કયાંક સરકારી નોકરીમાં નવો-નવો જોડાયો હતો. સાંભળ્યું છે કે અત્યારે એ સૂરજ મઘ્યાહ્ને છે.’
‘તમે કયારેય એ છોકરીને પછીથી મળ્યા ખરાં? ?’ ‘ના, એણે છૂટાં પડતી વખતે મારી પાસેથી વચન માગી લીધું હતું કે હું કયારેય એની જિંદગીના શાંત જળમાં કાંકરીચાળો નહીં કરું. મેં વચન નિભાવ્યું છે. સાચું કહું તો અમે કયારેય મળ્યાં જ નથી. અને હું પણ ધંધામાં ખૂબ કમાયો છું. મને પણ સુંદર પત્ની મળી છે. કિસ્મત સામે મને કોઇ શિકાયત નથી.’ કંઠસ્થે એના હૃદયના પટારામાંથી રેશમી રજાઇ કાઢીને ખુલ્લી મૂકી દીધી. સામે બેઠેલાં પતિ-પત્ની આર્દ્ર બની ગયાં. થોડી વાર પછી સંશય મહેતા ઊભા થયા, ‘એકસ્કયુઝ મી! હું જરા ફ્રેશ થઇને આવું છું.’ એ ગયો. કેબિનનું દ્વાર બંધ થયું એ સાથે જ અત્યાર સુધી ખામોશ રહેલી કિનખાબ બોલી ઊઠી, ‘થેંકસ, કંઠસ્થ! તેં મને બચાવી લીધી. તારો અભિનય બેમિસાલ રહ્યો. પણ મને લાગે છે કે સંશયને સંશય પડી ગયો છે.’
‘શેના પરથી?’ ‘જે હાથરૂમાલ મેં તને ભેટમાં આપેલો, એ જ કાપડનો, એવા જ રંગનો હાથરૂમાલ અમારી સગાઇ વખતે મેં એને પણ! અને એના ખૂણા પર પણ એમ્બ્રોઇડરી વર્કમાં મારા નામનો પ્રથમ અક્ષર.’ ( શીર્ષક પંકિત : એસ.એસ.રાહી)

Gujarati Scraps

બસ એટલુંક આજે વરસાય તો ઘણું છે,
ઝરમર જરા તરા તું ભીંજાય તો ઘણું છે.

આપી શકાય ઉત્તર; એ વાત તો પછીની
પહેલાં સવાલ એનો, સમજાય તો ઘણું છે.

કોલાહલોની વચ્ચે, આ કાનનું ગજું શું ?
ને ચીસ સાવ મૂંગી ! દેખાય તો ઘણું છે.

બેફામ હાસ્ય બાહર, સન્નાટા સાવ અંદર !
આવી સ્થિતિ તમારી, ના થાય તો ઘણું છે.

ઊડી રહ્યા છે ચોગમ, પંખી બનીને શબ્દો
થોડા ઘણાં ગઝલમાં, ડોકાય તો ઘણું છે !

********************************

છલકતી જોઇને મોસમ તમારી યાદ આવી ગઇ.
હતી આ સુતી આ પૂનમ, તમારી યાદ આવી ગઇ.
પ્રણયના કોલ દીધા‘તા તમે પૂનમની એક રાતે,
ફરીથી આવી એ પૂનમ, તમારી યાદ આવી ગઇ.
નિહાળ્યો જ્યાં કોઇ દુલ્હનનો મેં મહેંદી ભરેલો હાથ,
બસ એ ઘડીએ, તમારા સમ, તમારી યાદ આવી ગઇ.
અધૂરી આ ગઝલ પૂરી કરી લઉં , એવા આશયથી,
ઊઠાવી જ્યાં કલમ પ્રિતમ, તમારી યાદ આવી ગઇ.
****************************************

કોરે બદન બહાર પછી કોણ નીકળે ?
વરસે તું ધોધમાર, પછી કોણ નીકળે ?
તું ખુદ નદી થઈને અગર વહેતી હોય તો
ડૂબીને પેલે પાર પછી કોણ નીકળે ?
********************************************

સ્વાર્થ માટે સહું સગા થાય છે,
સ્વાર્થના નામે દગા થાય છે,
ક્યાં નિભાવે છે આજે દોસ્તી કોઇ,
દોસ્તો તો સાવ બેવફા થાય છે,
કરે છે જે સંકલ્પ સાથે રહેવાનો,
એ જ જલ્દી જુદા થાય છે,
ઘણા યુગો થઇ ગયા ‘રામ’ ગયા તેને,
રામના નામે આજે રાવણ બધા થાય છે,
આ જ ન્યાય છે પ્રભુ તારો ?
કે અહિંયા ગુનેગારોને નહીં
‘નિર્દોષ’ને સજા થાય છે…
**************************
"મને પે્મ નુ એક ટીપું પણ નથી મડયું
ને હુ પે્મ નો વરસાદ વરસાવુ છુ"
**************************
રાખી લો પાલવ ના છેડે બાંધી ને ગાંઠ મને,
પછી કોને ખબર તમને યાદ રહું ના રહું.
**************************
મંઝીલ નથી, મુકામ નથી ને સફર પણ નથી
જીવું છું જીંદગી પણ જીવનની અસર નથી
મારી ઓળખાણ મને પુછશો નહીં
તમને ખબર નથી તો મને પણ ખબર નથી.
**************************

સ્વર્ગમાં એવી પ્રથા કે કોઇ કંઇ કરતું નથી, આપણો એવો નિયમ કે જે...

‘બ્રીજલાલ વર્માએ દિલથી પૈસા વાપર્યા છે.’ અમદાવાદના સૌથી મોંઘા પાર્ટી પ્લોટની રંગત જોઇને બ્રીજેશને આશ્ચર્ય થયું. ‘દીકરાના રિસેપ્શનમાં જબરો ખર્ચ કર્યોછે!’ પાંચેક હજાર મહેમાનો અને ઝળહળતી રોશનીથી બધું ભવ્ય લાગતું હતું. ‘સામેની પાર્ટી પણ જોરદાર છે. પોલીસ કમિશનરની દીકરી છે એટલે આટલો ભપકો તો હોય ને?’ બીજા મિત્રએ માહિતી આપી. બ્રીજેશ, એની પત્ની નિશા અને બીજા બે મિત્ર દંપતી-બધાં આગળ વધી રહ્યાં હતાં.
નિશાની આંખો ચપળતાથી ચારેતરફ ફરતી હતી. આટલા બધા મહેમાનોનું કવરેજ કરી શકાય એ માટે બે મોટી ટ્રોલી ઉપર વિડિયોગ્રાફરો શૂટિંગ કરી રહ્યા હતા. એમનાથી થોડે દૂર જે ટ્રોલી હતી એમાં ત્રીસેક વર્ષનો યુવાન આરામથી કેમેરા ઘુમાવી રહ્યો હતો. કાળો સૂટ અને ભરાવદાર ગોરો ચહેરો. એના ખિસ્સામાં મોબાઇલ રણકયો એટલે શૂટિંગ બંધ કરીને ટ્રોલી પરથી નીચે ઊતર્યો.
બ્રીજેશ બીજા મિત્રો સાથે થોડે દૂર વાતોમાં પરોવાયો હતો એ જોઇને નિશા ઝડપથી પેલા યુવાન પાસે પહોંચી. ‘તમારું કાર્ડ આપશો?’ નિશાઐ હસીને હાથ લંબાવ્યો. ‘મારું કાર્ડ?’ બોટલગ્રીન સિલ્કની સાડીમાં ઘરેણાંથી લથબથ નિશાને જોઇને એણે ખિસ્સામાંથી પાકીટ કાઢયું પછી નિરાશાથી ડોકું ધુણાવ્યું. ‘સોરી. નો સ્ટોક’ ‘નો પ્રોબ્લેમ.’ નિશાએ પોતાનો મોબાઇલ હાથમાં લીધો. ‘કોન્ટેક નંબર?’ ‘અવિનાશ.’ પોતાનું નામ કહીને એણે નંબર આપ્યો. નિશાની પાતળી આંગળીઓ ઝડપથી કીપેડ પર ફરતી હતી. ‘નિશા.’ મીઠું મલકીને એણે કહ્યું. ‘એકાદ-બે દિવસ પછી કોન્ટેકટ કરીશ.’
ચાર દિવસ પછી અવિનાશનો મોબાઇલ રણકયો. ‘વિડિયોગ્રાફર અવિનાશ, નિશા બોલું. એ દિવસે રિસેપ્શનમાં મળેલાને?’ ‘જી, યાદ છે.’ ‘સાંજે સાત વાગ્યે મળવાનું ફાવશે?’ ‘શ્યૉર.’ અવિનાશે જવાબ આપ્યો. નિશાએ સી.જી.રોડના એક કોફીશોપમાં મળવાનું કહ્યું એનું એને આશ્ચર્ય થયું. એ છતાં સાતમાં દસ મિનિટ બાકી હતી ત્યારે કોફીશોપના ટેબલ ઉપર કેમેરા મૂકીને એ બારણા સામે તાકી રહ્યો હતો. બરાબર સાત વાગ્યે નિશા આવીને એની સામે ગોઠવાઇ ગઇ.
‘શું લેશો?’ નિશાએ પૂછ્યું. ‘ટુ બી વેરી ફ્રેન્ક, કીટલી ઉપર અડધી ચા પીવાવાળો માણસ છું એટલે અહીં તમે જે મંગાવો એ.’ નિશા હસી પડી. ઊભી થઇને એ કાઉન્ટર પર ગઇ અને કોફીના બે મગ લઇને પાછી આવી.
‘મારે જે કામ છે એમાં તમારા જેવા નિખાલસ છતાં ડેશિંગ માણસની જરૂર છે. જનરલી, વિડિયો માટે જાવ ત્યારે એક દિવસનો શું ચાર્જ હોય છે?’
‘દિવસના પાંચ હજારવાળા પણ હોય છે પણ મારા કેમેરા કોસ્ટલી છે એટલે પંદર હજાર.’ ‘નો પ્રોબ્લેમ.’
નિશાએ પોતાની ખુરશી ટેબલની વધુ નજીક લીધી. ‘થોડુંક અંગત કામ છે. મિસ્ટર બિઝનેસમેન છે. છેલ્લા બે-ત્રણ મહિનાથી એમનો પગ કયાંક કુંડાળામાં પડી ગયો છે અને કોઇક એમને બ્લેકમેઇલ કરી રહ્યું છે. જોવો પણ ના ગમે એવો એક માણસ એમને મળવા આવે છે. આ રવિવારે એ આવવાનો છે. ફોન ઉપર એમની વાત સંભળાઇ ગઇ.’ નિશાએ અવિનાશની આંખોમાં આંખો પરોવી. ‘તમારે એ મુલાકાતની ડીવીડી બનાવીને મને આપવાની. આ કામના પચાસ હજાર આપીશ.’
‘પચાસ હજાર?’ અવિનાશે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું.
‘મારા બંગલામાં સંતાઇને કામ કરવું પડશે. આછું અજવાળું હશે તો પણ બંનેના ચહેરા સ્પષ્ટ દેખાવા જોઇએ. વાતચીત પણ સંભળાવી જોઇએ.’ નિશાએ આશ્ચર્યનો બીજો ઝાટકો આપ્યો. ‘ડીવીડી મારા હાથમાં આપશો ત્યારે બીજા પચાસ હજાર.’
‘અપટુડેટ રિઝલ્ટ આપીશ.’ અવિનાશે ઉત્સાહથી કહ્યું. બીજી સેકન્ડે એનો અવાજ ઢીલો પડયો. ‘એક લાખ નાનીસૂની રકમ નથી પણ ધારો કે તમારા મિસ્ટર તમને પકડી પાડે તો?’
‘નેવું ટકા એવું નહીં બને. દસ ટકા જોખમ છે એટલે તો પંદર હજારને બદલે એક લાખ આપવા તૈયાર છું.’ ‘સો ટકા આવીશ.’ અવિનાશનો જવાબ સાંભળીને નિશાના હોઠ મલકયા. કારની ચાવી હાથમાં લઇને એ ઊભી થઇ. ‘રવિવારે ફોન કરીશ.’ એ જતી રહી. અવિનાશનું મગજ ચકરાઇ ગયું હતું.
નિશાએ ફોન ઉપર સરનામું સમજાવ્યું અને અવિનાશે બાઇક સ્ટાર્ટ કરી. એ બંગલે પહોંરયો ત્યારે બપોરના ત્રણ વાગ્યા હતા. અવિનાશની ધારણા કરતાં બંગલો વધુ ભવ્ય હતો. ‘આ મારા મિસ્ટરનો બિઝનેસ રૂમ છે. આ રૂમમાં એ બેસશે પછી પેલો આવશે. તમારે બાજુના રૂમમાંથી શૂટિંગ કરવું પડશે.’ બાજુના રૂમમાં પહોંરયા પછી અવિનાશે નજર ફેરવી. ખાસ્સી ઊચાઇએ એક દસ ઇંચ બાય દસ ઇંચની બારી હતી. એક ટેબલ અને એના ઉપર એક સ્ટૂલ ગોઠવીને અવિનાશ એના ઉપર ઊભો રહ્યો. બારીમાં કેમેરા ગોઠવીને એણે લેન્સ એડજસ્ટ કર્યો. અંધારા ખૂણામાં આવેલી આ બારી તરફ રૂમમાં બેઠેલી કોઇ વ્યકિતનું ઘ્યાન દોરાય એ શકય નહોતું. નીચે ઊતરીને એણે સંતોષથી નિશા સામે જોયું. ‘પરફેકટ પિકચર અને કિલયર સાઉન્ડ આવશેને?’ નિશા એની એટલી નજીક ઊભી હતી કે એના પફર્યૂમની માદક સુવાસ અવિનાશને સ્પર્શતી હતી.
‘નો પ્રોબ્લેમ.’ અવિનાશે કહ્યું. નિશાએ પર્સમાંથી હજાર હજારની પચાસ નોટો કાઢીને અવિનાશના હાથમાં પકડાવી. ‘તમારો મોબાઇલ સ્વિચ ઓફ રાખીને બેસો. બહારથી બારણું બંધ કરી દઇશ એટલે કોઇ પ્રોબ્લેમ નહીં. આરામથી બેસો. બાજુના રૂમમાં કોઇ આવશે એટલે બારણાનો અવાજ આવશે. ઓલ ધ બેસ્ટ!’ એની સાથે હાથ મિલાવીને નિશા સડસડાટ બહાર નીકળી ગઇ. અવિનાશ ખુરશી પર બેઠો. આ આખો સેટઅપ એને વિચિત્ર લાગતો હતો. હોઠ સુકાતા હોય એવું લાગ્યું એટલે પાણીની બોટલમાંથી બે ઘૂંટડા ભર્યા. શ્રીમંત ઘરોની ચાર દીવાલો વચ્ચે આવી કંઇક વિચિત્ર ઘટનાઓ બનતી હશે.
ચાલીસેક મિનિટ પછી બારણાનો અવાજ આવ્યો. ધીમાં પગલે અવિનાશ ટેબલ ઉપરના સ્ટૂલ ઉપર ચઢયો. નિશાનો પતિ બ્રીજેશ સફેદ સૂટ પહેરીને લેપટોપ ઉપર કામ કરી રહ્યો હતો. થોડી વાર એની સામે તાકયા પછી કંટાળીને એ નીચે ઊતર્યો. હવે ફરીથી બારણાનો અવાજ આવે ત્યાં સુધી આરામથી બેસવાનું હતું. અવિનાશની આંખ સામે નિશાનો ચહેરો તરવર્યો. લગભગ કલાક પછી બારણું ખખડયું એટલે ચિત્તા જેવી ચપળતાથી અવિનાશ ઉપર પહોંચી ગયો. બારીમાં કેમેરાના એલ.સી.ડી. સ્ક્રીન ઉપર બધું બહુ સ્પષ્ટ દેખાતું હતું. બ્રીજેશની સામે બેઠેલા માણસનો ચેહેરો જોઇને એ ચમકયો. બ્લેક સફારી પહેરેલા એ માણસની આંખોમાં ભયાનક ક્રૂરતા હતી. અવિનાશે રેકોર્ડિંગ શરૂ કરી દીધું.
‘આવવાની ના પાડી છે છતાં શા માટે લોહી પીવે છે?’ બ્રીજેશના અવાજમાં કંટાળો હતો.
‘એક વર્ષ માટે દુબઇ જાઉં છું. વીસ લાખ આપી દો એટલે આખા વર્ષની શાંતિ.’
‘વીસ લાખ?’ બ્રીજેશે ચીસ પાડી.
‘તારાથી થાય એ કરી લે.’ એણે આક્રમકતાથી ઉમેર્યું. ‘તારો દારૂડિયો ભાઇ મારી બૈરીની કાર નીચે આવી ગયો એ પછી ટુકડે ટુકડે પાંચ લાખ આપી ચૂકયો છું. હવે એક પૈસોય નહીં મળે. ભાગ અહીંથી.’
‘વીસ લાખ આપવા છે કે નહીં?’ ‘વીસ રૂપિયા પણ નહીં મળે.’ છેલ્લી વાર પૂછું છું. પૈસા આપવા છે કે નહીં?’ ‘ગેટ લોસ્ટ’ બ્રીજેશે ઊભા થઇને સખતાઇથી આદેશ આપ્યો. ‘ફટાફટ ભાગ નહીં તો પોલીસ બોલાવીશ.’
અવિનાશ શ્વાસ રોકીને આખું દ્દશ્ય કેમેરામાં કંડારી રહ્યો હતો. અચાનક પેલા મવાલીએ ખિસ્સામાં હાથ નાખ્યો અને સ્ફૂર્તિથી રિવોલ્વર બહાર કાઢી. એક પછી એક બે ધડાકા થયા. બ્રીજેશના કપાળ વચ્ચે બે ગોળી ધરબીને એ માણસ ભાગી ગયો!
અવિનાશ થીજી ગયો. એલ.સી.ડી. સ્ક્રીન ઉપર બ્રીજશનો લોહીથી લથબથ ચહેરો દેખાતો હતો. ઝડપથી કેમેરા લઇને એ નીચે ઊતર્યો. રૂમનું બારણું બહારથી બંધ હતું નહીં તો ખૂનીને રંગે હાથ ઝડપી લેવાત. એણે મોબાઇલ પર નિશાનો નંબર જોડયો. રિંગ વાગતી હતી. એ ફોન ઉઠાવતી નહોતી. અવિનાશ પરસેવે રેબઝેબ થઇ ચૂકયો હતો.
અચાનક બારણું ખૂલ્યું. ‘ઑહ ગૉડ!’ નિશા ગભરાયેલા ચહેરે અને ભીની આંખે ઊભી હતી. ‘બહુ ભયાનક બની ગયું.’ એનો અવાજ ધ્રૂજતો હતો. ‘અહીં રોકાશો તો ફસાઇ જશો. પ્લીઝ, ભાગો. પછી વાત કરીશ.’ અવિનાશે ઝડપથી પગ ઉપાડયા.
શહેરના અગ્રણી ઉધોગપતિ બ્રીજેશ બદાણીની હત્યા. બીજા દિવસે બધાં અખબારોમાં બ્રીજેશની લાશ પાસે કલ્પાંત કરતી નિશાની છબી છપાઇ હતી. ખૂની વિશે નિશાને કંઇ માહિતી નહોતી એવું બધાં અખબારોમાં રિપોર્ટિંગ હતું!
ત્રીજા દિવસે નિશાનો ફોન આવ્યો એટલે અવિનાશ ચમકયો. ‘ડીવીડી તૈયાર છે?’ એણે સીધું પૂછ્યું. ‘ધેર બધાં સગાંસંબંધીઓ છે એટલે સાચવીને મને આપજો.’ અવિનાશ આગળ કંઇ પૂછે એ અગાઉ એણે સ્પષ્ટતા કરી. ‘તમારી બાકીની રકમનું કવર એ વખતે મળી જશે.’
બાઇક સ્ટાર્ટ કરીને અવિનાશ ત્યાં પહોંરયો. સફેદ સાડી પહેરેલી નિશાની આંખો રડી રડીને સૂઝી ગઇ હતી. બધા વચ્ચેથી ઊભી થઇને એ અવિનાશને અંદરના રૂમમાં લઇ ગઇ. ડીવીડી લઇને એણે પૈસાનું કવર અવિનાશને પકડાવ્યું. ‘હવે આ આખી વાત કાયમ માટે ભૂલી જજો.’ ધીમા પણ તીણા અવાજે એણે તાકીદ કરી. પૈસા ખિસ્સામાં મૂકીને અવિનાશ બહાર નીકળી ગયો.
‘તમારી દીકરીના રિસેપ્શનમાં વિડિયોગ્રાફીનું કામ વળગાડયું એમાં લાખ રૂપિયાની કમાણી થઇ ગઇ!’
દસ દિવસ પછી પોલીસ કમિશનરની સામે ક્રાઇમ બ્રાંચનો ઇન્સ્પેકટર અવિનાશ ઊભો હતો. ‘ઘરને બદલે એ બહેને કોફીશોપમાં મળવાનું કહ્યું એ વિચિત્ર લાગેલું એટલે એણે ઓફર આપી એ વખતે પણ કેમેરા ચાલુ રાખેલો. આ વાતનું એ રૂપાળીને ભાન નહોતું. વાત લોચાવાળી લાગી એટલે તરત હા પાડી દીધી. બ્રીજેશનું ખૂન થયું ત્યારે રૂમમાં પુરાયેલો હતો એટલે લાચાર હતો. ત્રીજા દિવસે એ બાઇએ ડીવીડીની માગણી કરી. પોલીસ તપાસમાં એણે વિડિયો શૂટિંગનો ઉલ્લેખ પણ નહોતો કર્યોએટલે ખેલ સમજાઇ ગયો. ખાતરી થઇ ગઇ.’ કમિશનર સાંભળતા હતા.
અવિનાશે આગળ કહ્યું. ‘નિશાને એના પતિથી છુટકારો જોઇતો હતો. યા તો લફરું હશે યા તો દોલતનું કારણ હશે. એટલે એણે સલીમ કીટલી સાથે સોદો કર્યો. બે વર્ષ અગાઉ એનો ભાઇ નિશાની કારથી કચડાઇ ગયો હતો એટલે એ વારંવાર બ્રીજેશ પાસે પૈસા લેવા આવતો હતો. નિશાએ એને પચાસ લાખની લાલચ આપી.’ અવિનાશે હસીને આખી કથા સમજાવી. ‘સલીમ કીટલીનું થોબડું જોયેલું એટલે ફાઇલો ફેંદીને એને ઝડપી લીધો. ગઇ કાલે પકડયો ત્યારે એ રડી પડયો. કામ પતાવ્યા પછી પાંચમા દિવસે પૈસા આપવાનું નિશાએ કહેલું. સલીમ ગયો એટલે પચાસ લાખને બદલે એ રૂપાળીએ એના હાથમાં ડીવીડી પકડાવી દીધી! આ ડીવીડીની કોપી પોલીસને નથી આપતી એટલી મારી મહેરબાની માનજે. એમ કહીને એણે સલીમને ભગાડી મૂકયો!’
કમિશનરના હોઠ ઉપર પણ સ્મિત હતું. અવિનાશ હજુ બોલતો હતો. ‘એ રૂપસુંદરીએ મને ઓફર આપી એ ડીવીડી પણ તૈયાર છે, સલીમ કીટીલ આપણા કબજામાં છે અને હત્યાની ડીવીડી હાજર છે. પરફેકટ ગાળિયો તૈયાર છે. રિસેપ્શનમાં તમારો વિડિયોગ્રાફર ના આવ્યો અને તમે મને ટ્રોલી ઉપર ચઢાવી દીધો એમાં આ આખી ફિલ્મ બની ગઇ!’(શીર્ષક પંકિત : લેખક)