પરી

‘પરી !’ મારી આંખો આશ્ચર્યથી પહોળી થતી. પપ્પાએ મને મનગમતું રમકડું લાવી આપ્યું હોય એમ હું તેમને વળગી પડતો, ‘પરીની વાર્તા ! પરીની વાર્તા !’ અને પપ્પા પરીની વાર્તા શરૂ કરતા, ‘ઘણાં ઘણાં વરસો પહેલાંની વાત છે, એક રાજા હતો. ખૂબ જ ભલો રાજા !’
‘પપ્પા ! પરી કેવી હોય ?’ હું વચ્ચે ટપકી પડતો. પપ્પા મને ટોક્યા વિના કહેતા, ‘સુંદર ! સૌથી વધુ સુંદર !’ અને વાર્તા આગળ ધપાવતા, ‘રાજાને બે કુંવર. તારી જેવા જ. રૂપાળા ને ડાહ્યા. રાજા તો રાજકુમારોને ખૂબ લાડથી ઉછેરે. ને કુંવરોય દિવસે ન વધે એટલા રાતે વધે ને રાતે ન વધે એટલા દિવસે…….’
‘પરીને પાંખો હોય, પપ્પા ?’
‘હા, બેટા !’ પપ્પા હસીને જવાબ આપતા અને હું ફરી નવો પ્રશ્ન વિચારવા લાગતો.

‘સમય વીતતો ગયો. બંને રાજકુમારો યુવાન થયા. એવામાં એક દિવસ રાજાના મહેલમાં….’
‘….આકાશમાંથી એક પરી ઊડીને આવી, સાચું ને પપ્પા ?’
પપ્પા મારે માથે વ્હાલથી હાથ ફેરવતા અને મારી આંખોમાંથી છલકાતા કુતૂહલને ઝીલી લેતા, ‘રાજાના મહેલમાં….. આવ્યો એક….. ગરીબ બ્રાહ્મણ…..’
મારું કુતૂહલ અધીરાઈમાં પલટાતું. હું અકળાઈ ઊઠતો, ‘પપ્પા ! પરી ક્યારે આવશે ?’
પપ્પા મને ધીરજ બંધાવતા, ‘ધીરો થા, દીકરા ! ધીરો થા ! હમણાં આવશે !’ હું પપ્પાની વાતમાં વિશ્વાસ દાખવતાં વધુ ધ્યાનથી સાંભળતો.
‘રાજાએ બ્રાહ્મણની આગતા-સ્વાગતા કરી. બ્રાહ્મણને એક વાતનું ભારે દુ:ખ ! બ્રાહ્મણને એક દીકરી. જુવાન પણ કદરૂપી…..’ મારા ચહેરા પર અણગમો છવાતો. પપ્પા મારા પ્રશ્નની વાટે સહેજ અટકતા. પણ હું ચુપચાપ, એકીટશે તેમના ઉઘાડ-બંધ થતા હોઠને નિહાળતો રહેતો. જાણે હમણાં ત્યાંથી જ પેલી પરી બહાર આવવાની હોય !

‘બ્રાહ્મણની દીકરી સાથે લગ્ન કરવા કોઈ તૈયાર થતું નો’તું. રાજાએ બ્રાહ્મણને દુ:ખ દૂર કરવાનું વચન આપ્યું. બેય રાજકુમારોને બોલાવ્યા. બધી વાત કરી. બેમાંથી એક રાજકુમારને બ્રાહ્મણની દીકરી સાથે લગ્ન કરવા આજ્ઞા કરી. મોટા રાજકુમારે તો કદરૂપી છોકરી વિશે સાંભળીને ના જ પાડી દીધી. પણ નાના રાજકુમારને તો પિતા પર બહુ પ્રેમ. તે તો પિતાની કોઈ વાત ન ટાળે. તેણે રાજાની આજ્ઞા માની. ને કદરૂપી બ્રાહ્મણપુત્રી સાથે લગ્ન કર્યાં.’ હું મારા ખૂટતાં જતાં વિશ્વાસ અને ધીરજને માંડમાંડ જાળવતો. પપ્પા મારી અકળામણ પારખી લેતાં. છતાં તેમનો ચહેરો મારી કસોટી કરતો હોય તેમ વધુ ગંભીર બનતો,
‘…..લગ્ન પછી પહેલીવાર રાજકુમાર એ કદરૂપી છોકરીને મળવા ગયો. તેની આંખોમાં રાજકુમાર માટે અપાર પ્રેમ હતો. તેણે રાજકુમાર તરફ એક હાથ લંબાવ્યો. રાજકુમારે તેના લંબાવેલા હાથને પોતાના હાથમાં લીધો અને…..’ પપ્પાના ચહેરાની ગંભીરતા અચાનક રંગ બદલતી. તેમના મુખ પર મને ખૂબ જ ગમતા આશ્ચર્ય અને ખુશીના ભાવ એકસાથે આવતા. પપ્પા મને કંઈ વિચારવાનો કે બોલવાનો સમય ન મળવા દેતા.
‘……અને ચમત્કાર થયો…. એ કદરૂપી છોકરી…. બની ગઈ એક પરી……’

હું ખડખડાટ હસી પડતો. તાળીઓ પાડી ઊઠતો અને પપ્પાના ગળે વળગી પડતો. પપ્પા સહેજ અટકી મને ખુશી વ્યક્ત કરવાનો પૂરો સમય આપતા. પછી હું પરીનું વર્ણન સાંભળવા તેમના ચહેરાની એકદમ નજીક મારો ચહેરો લઈ જતો.
‘….રૂપરૂપના અંબાર જેવી પરી…. ફૂલની પાંદડી જેવું કુમળું પરીનું શરીર…. ચાંદની જેવો ઊજળો રંગ… આકાશના તારલા જેવી ચમકતી આંખો….’
‘અને પાંખો કેવી, પપ્પા ?’ હું મારા બંને હાથ પહોળા કરી પાંખોની જેમ હલાવી પૂછતો.
‘પાંખો ? પાંખો તો વાદળ જેવી પોચી…’ વળી પપ્પા મારા અચરજને વધારતા જ રહેતા, ‘પરી હસે ત્યારે તેના મોંમાંથી ફૂલ ઝરે. પરી રડે ત્યારે તેની આંખોમાંથી આંસુને બદલે મોતી ખરે…..’
‘પપ્પા, પપ્પા ! પરી જાદુ કરી શકે ?’
‘કરી શકેને, બેટા ! પણ પરી જાદુથી કોઈનું બૂરું ન કરે, બધાંનું ભલું જ કરે. એટલે તો પરીના જાદુથી કોઈ ન બચી શકે. પરીનો જાદુ તો બધાં પર ચાલે……’ અને… બીજા કોઈ પર ચાલે ન ચાલે મારા પર પરીનો જાદુ છવાઈ જતો. મારી આંખો મીંચાઈ જતી. હું ખોવાઈ જતો પરીનાં શમણામાં………

હું મોટો થયો, વાર્તાના રાજકુમારની જેમ જ; પછી ન પપ્પા વાર્તા કહેતા, ન હું સાંભળતો. છતાં પણ ન તો હું એ પરીની વાર્તા ભૂલ્યો હતો કે ન તો પપ્પા એ પરીની વાર્તા ભૂલ્યા હતા. હા, ન તો મને એ યાદ હતું કે મેં પરીની વાર્તા કેટલીવાર સાંભળી છે, ન તો પપ્પાને યાદ હતું કે તેમણે પરીની વાર્તા કેટલીકવાર સંભળાવી છે. અને તોય મારા મન પરથી પરીનો જાદુ ઓસર્યો ન હતો.

પપ્પા જ્ઞાતિમાં તેમના ઓળખીતામાં મારા લગ્નની વાત ચલાવતા. ઘણી જગ્યાએ સામેથી પણ વાત આવતી. કન્યા જોવાનું ગોઠવાતું. મને કોઈ કન્યા પસંદ ન પડતી. કોઈ છોકરી મારી અપેક્ષાઓ પર ખરી ન ઊતરતી. કોઈ વખત હું સહેજ રસ દાખવું તો સામેના પક્ષેથી વાત આગળ ન વધતી. વરસો વીતતાં રહેતાં હતાં. મારી ઉંમર અને પપ્પાની ચિંતા વધતી જતી હતી. પણ પપ્પા મને તેમની ચિંતા દેખાવા ન દેતા. પપ્પા વાસ્તવિકતા સમજતા હતા. મારો આળસુ અને કલ્પનાશીલ સ્વભાવ જાણતા હતા કે જેને લીધે જ મેં જીવનમાં કંઈ ખાસ પ્રગતિ સાધી ન હતી. બી.એસ.સી. બી.એડ હોવા છતાં હું એક પ્રાથમિક શિક્ષકની નોકરી માંડ મેળવી શક્યો હતો. તેમાં પણ પહેલાં પાંચ વર્ષ માટે વિદ્યાસહાયક તરીકે રૂ. 2500ના ફિક્સ પગારમાં !

પપ્પા નિવૃત્ત થઈ ગયા પછી સગાસંબંધી અને ઓળખીતાંય ઓછાં ઠેકાણાં ચીંધતાં. પપ્પા મને પ્રેમથી સમજાવતા, ‘જે કામ સમયસર થાય એ જ શોભે !’
‘પણ કોઈ ઢંગનું પાત્ર તો મળવું જોઈએ ને !’ હું દલીલ કરતો.
‘કેમ શીલામાં શું વાંધો છે ?’
‘એ તો કાળી છે !’ હું મોં ફૂલાવી જવાબ આપતો. મારા ચહેરા પર અણગમાના ભાવ ઊપસતા. પપ્પા આશાભર્યા સ્વરે યાદ કરાવતા, ‘તો કાજલ ? એ તો ગોરી છે ને !’
‘….પણ પપ્પા ! કાજલ તો સાવ ઠીંગણી છે !’
‘…..પુષ્પા…. જાડી, ખ્યાતિ…. વધારે પડતી પાતળી, ગીતા…. બહુ ઓછું ભણેલી. પપ્પા એક પછી એક મેં જોઈને રિજેક્ટ કરેલી છોકરીઓનાં નામ લેતા જતાં અને હું તેમને રિજેક્ટ કરવાનાં કારણો આપતો જતો. ન તો હું પપ્પાની ઉતાવળનું કારણ સમજી શકતો, ન તો તેમના અવાજમાં ભળેલી નિરાશાને પામી શકતો. કેમ કે પપ્પા મજાકમાં કહેતા હોય તેમ બોલતા, ‘બેટા, આછું-ડોળું પાત્ર જોઈ પરણી જવાય ! આમ પણ લગ્નની ચોરીનો ધુમાડો ખાધા પછી કોઈપણ કન્યા રૂપાળી બની જાય છે…… પરી જેવી !’ મને તરત પરીની વાર્તા યાદ આવતી. પરીનું વર્ણન કરતો પપ્પાનો કરચલી વિનાનો ચહેરો મારી આંખો આગળ તરવરી ઊઠતો. અને હું પરીના જાદુમાંથી બહાર ન નીકળી શકતો.

પપ્પા ગયા. મને મા વિનાના દીકરાને એકલે હાથે મોટો કર્યો, નોકરીએ ચડાવ્યો, પરણાવ્યો અને સાવ અચાનક જ. ડૉક્ટર સાહેબે પપ્પાના અવસાનથી એકાદ મહિના પહેલાં જ નિદાન કર્યું હતું, ‘બ્લડ કેન્સર છે, હજી છ-સાત મહિના ખેંચી શકશે ! પણ વધુ…..’ હું સ્તબ્ધ થઈ ગયો હતો. પહેલીવાર મને સમયનું મહત્વ સમજાયું હતું. મને ઊંડો આઘાત લાગ્યો હતો. પણ હું જાણતો હતો કે પપ્પાની ખુશી માટે મારું ખુશ રહેવું જરૂરી હતું. મેં આંખો મીંચીને સુધા સાથે લગ્ન કરી લીધાં. જેને મેં પહેલાં જોઈ ત્યારે, ‘કાળીય છે ને જાડીયે છે….’ – કહી રિજેકટ કરી હતી. પરંતુ પપ્પાને તે ગમેલી. પપ્પા મને સ્હેજેય ફોર્સ કર્યા વિના, માત્ર તેમનું મંતવ્ય આપતા હોય તેમ બોલ્યા હતા, ‘સંસ્કારી છોકરી છે અને કુટુંબ પણ જાણીતું છે.’ મેં પપ્પાની બીમારીની વાત જાણ્યા બાદ, સુધા સાથે લગ્નનો નિર્ણય કર્યો ત્યારે પણ પપ્પાએ મને પાસે બેસાડી પૂછ્યું હતું :
‘બેટા, મારે માટે ઉતાવળ તો નથી કરતો ને ?’
‘ના પપ્પા ! એવું કંઈ નથી. આમ પણ તમે જ કહો છો ને કે ચોરીનો ધુમાડો ખાઈને કોઈપણ કન્યા રૂપાળી બની જાય છે, પરી જેવી !’ મેં પપ્પાની વાતને મજાકમાં ઉડાવવા પ્રયાસ કર્યો હતો. પપ્પા ખડખડાટ હસી પડ્યા હતા અને પછી અમે બન્ને ઘણીવાર સુધી પરીવાળી વાર્તાની વાતો કરતા રહ્યા હતા. અંતે પપ્પાએ ધીમેથી કહ્યું હતું : ‘દીકરા, ધીરજ રાખજે !’

મારા લગ્નના દસ દિવસ પછી જ પપ્પાનો દેહાંત થયો હતો. મૃત્યુ સમયે પપ્પાના ચહેરા પર એવો જ સંતોષ હતો જેવો પરીની વાર્તા સંભળાવતી વખતે મને તાળીઓ પાડી ખુશ થતો જોઈને આવતો. પપ્પાના એ સંતોષભર્યા ચહેરાએ મને તેમના અવસાનનો આઘાત સહન કરવા માટે થોડું આશ્વાસન પૂરું પાડ્યું હતું. પપ્પા ગયા પછી સુધા સાથેનું મારું લગ્નજીવન માંડ થોડો સમય ચાલ્યું. બિચારી સુધાનો કંઈ વાંક ન હતો. છતાં મને સુધાનો ચહેરો જોઈને જ અણગમો થતો. પરીની વાર્તામાં પેલી બ્રાહ્મણની છોકરીની વાત સાંભળતી વખતે થતો તેવો અણગમો. જેમ સુધા મારો વધુ ને વધુ ખ્યાલ રાખતી તેમ હું સુધા તરફ વધુ ને વધુ ચિડાતો. હું સુધા સાથે અવાર-નવાર ઝઘડા કરતો. એક વખત નાની અમથી વાતમાંથી ખૂબ મોટો ઝઘડો કરી મેં સુધાને પિયર મોકલી દીધી. થોડા દિવસો પછી મેં ડિવોર્સ પેપર્સ મોકલ્યાં. તો તે પણ સુધાએ ચુપચાપ સહી કરી મને મોકલી આપ્યાં.

આ વાતને સાતેક મહિના થયા. અચાનક એક દિવસ સુધાના ભાઈનો ફોન આવ્યો, ‘સુધાને એક્સિડન્ટ થયો છે, કદાચ…..’
હું હૉસ્પિટલે પહોંચ્યો.
‘દાદર પરથી પગ લપસ્યો…..’ સુધાના ભાઈએ અત્યંત દુ:ખી સ્વરે જણાવ્યું અને તેના અવાજની વેદના ચરમસીમાએ પહોંચી, ‘….આઠમો મહિનો હતો…….’ મારા પગ તળેથી ધરતી સરકી ગઈ. ઘડીભર હું કંઈ બોલી ન શક્યો. મને જાત પ્રત્યે ઘૃણા ઊપજી. મેં આ ઘૃણા ઓછી કરવા નિરર્થક પ્રયાસ કર્યો, ‘…. મને જણાવ્યું પણ નહિ… અને…. સહી પણ….’
‘….અમે તો જાણ કરવા સમજાવ્યું હતું પણ સુધા તમને કોઈ બંધનોમાં બાંધવા નહોતી ઈચ્છતી….’ સુધાના ભાઈએ લાચારી દર્શાવી. મને પહેલીવાર સુધા પ્રત્યે પ્રેમ ઊપજ્યો. ઑપરેશન થિયેટરનો દરવાજો ખૂલ્યો. એક નર્સ બહાર આવી, ‘સુધાબેનના મિસ્ટર કોણ છે ?’

નર્સ મને અંદર લઈ ગઈ. ઓપરેશન બેડ પર સૂતેલી સુધાની આંખો જાણે મને જ તાકી રહી હતી. તેના ચહેરા પર વેદનાભર્યો સંતોષ પ્રસરી ગયો. તેનો એક હાથ મારી તરફ લંબાવ્યો હોય તેમ પથારીમાં પડ્યો. હું અધીરાઈભર્યા પગલે તેની પાસે પહોંચ્યો. મેં પથારીમાં પડેલો તેનો હાથ પ્રેમપૂર્વક મારા હાથમાં લીધો. તેનો હાથ મારા પ્રેમની ઉષ્મા ન અનુભવી શકે તેટલો ઠંડો પડી ચૂક્યો હતો. મેં રડવા ઈચ્છયું, પણ હું રડી ન શક્યો. પપ્પાના અવસાનના શોક કરતાંય આ દુ:ખ બમણું હોય તેમ મને લાગ્યું. મેં જ સુધાનો ભોગ લીધો હોય તેવી લાગણી થઈ. દીવાલમાં માથું પછાડવાનું મન થયું, પણ હું સુધાનો ઠંડો પડતો જતો હાથ પકડી બેસી રહ્યો.

અચાનક પાછળથી કોઈએ મારા ખભે હાથ મૂક્યો. મેં ફરીને પાછળ જોયું. તરત જ પાછળ ઊભેલી લાગણીભીની આંખોવાળી નર્સ ભારે હૈયે બોલી, ‘તેમની છેલ્લી નિશાની….’ અને તેના અનુભવી હાથ વડે બહુ કાળજીપૂર્વક ઊંચકેલી એક નવજાત બાળકી મારાં નિર્જીવ હાથમાં મૂકી, ‘આઠ જ માસ થયા’તા…. તોય સાવ તંદુરસ્ત છે… ચમત્કાર જ કહેવાય !’ પપ્પાનો વાર્તા કહેતો ચહેરો અને શબ્દો મારી આસપાસ ઘૂમરાવા લાગ્યા. ‘ફૂલની પાંદડી જેવું કુમળું શરીર…. ચાંદની જેવો ઊજળો રંગ…. આકાશના તારલા જેવી ચમકતી આંખો….’ એકાએક તેનામાં સળવળાટ થયો. તેના બેઉ હાથ બાજુમાં ફેલાયા. મારા કાનમાં મેં એકદમ નજીકથી જોયેલા પપ્પાના વાર્તા કહેતા મુખમાંથી નીકળતા શબ્દો અથડાયા, ‘પાંખો ? પાંખો તો વાદળ જેવી પોચી……’

તેના ગાલ પર એક અડધું સુકાયેલું આંસુ ચમકી રહ્યું હતું…. મોતીની જેમ. હું કોઈ જાદુઈ વિસ્મયથી ઘેરાતો ગયો. મેં તેની આંખોમાં જોયું. તેના બે હોઠ વચ્ચેથી એક ફૂલ ઝર્યું. મારી આંખો આશ્ચર્યથી પહોળી થઈ, ‘પરી !’

જો જો હસતાં નહીં

છગન : ‘એના એકાએક મૃત્યુનું કાંઈ કારણ ?’
મગન : ‘હા, એ ભૂલકણો હતો. સંભવ છે કે શ્વાસ લેવાનું ભૂલી ગયો હોય…’
***********
પતિ : ‘તું રોટલી તો સારી બનાવે છે પણ મારી મમ્મી જેવી નથી બનતી. મમ્મી જેવી રોટલી બનાવ ને !’
પત્ની : ‘હા ચોક્કસ. મમ્મી જેવી રોટલી તો હું બનાવું પણ પહેલાં તમે તમારા પપ્પા જેવો લોટ બાંધતા તો શીખી જાઓ !’
***********
બે ચોર રેડીમેડ સ્ટોરમાં ચોરી કરવા ઘૂસ્યા.ખમીસ પરના ભાવની કાપલી જોઈ એક ચોરે બીજાને કહ્યું : ‘જો તો ખરો ! માળા લૂંટવા જ બેઠા છે !’
***********
એક યાત્રી : ‘ગાડીઓ આટલી મોડી દોડતી હોય તો આ ટાઈમટેબલ શા કામના ?’
ટિકીટચેકર : ‘તમે તો ગાડીઓ સમયસર આવશે તો એમ કહેશો કે આ વેઈટિંગરૂમ શા કામના ?
’***********
એક શેઠનો છોકરો ઘણાં વર્ષોથી એમ.એ.માં નાપાસ થયા કરતો હતો.
શેઠનો મિત્ર : ‘એમ.એ પાસ કરીને તમારો પુત્ર શું બનશે ?’
શેઠ : ‘દાદા’
મિત્ર : ‘એટલે ?’
શેઠ : ‘જ્યારે તે એમ.એ પાસ કરશે ત્યાં સુધીમાં તેના છોકરાનાંય છોકરાં થઈ જશે !’
***********
પુત્રી : ‘મા, હું નિલેશ સાથે કદી લગ્ન નહીં કરું. એ તદ્દન નાસ્તિક છે. નર્કમાં માનતો જ નથી.’
મા : ‘તું ફિકર ન કર દીકરી. લગ્ન થઈ જવા દે, પછી એ આપોઆપ માનતો થઈ જશે.’
***********
એક કેદી બીજાને :‘તને કેટલા વર્ષની સજા થઈ છે ?’‘અઢાર વર્ષની…. અને તને ?’‘
મને પંદર વર્ષની….’‘
તો પછી તું તારો ખાટલો બારણા પાસે રાખ, તારે વહેલા જવાનું છે.’
***********
એક ઘર પાસે ભિખારીએ ખાવાનું માગ્યું.અંદરથી બહેને ટિફિન ભરીને બહાર આવ્યા અને ખાવાનું બધું આપી દીધું.
પતિનું મગજ ફાટ્યું.‘આ શું ? બધું ખાવાનું ભિખારીને આપી દીધું ? હવે એ રોજ આવતો થઈ જશે તો ?’
બીજા દિવસે ભિખારી એ સમયે આવીને ઊભો રહ્યો.
પતિ કહે : ‘જો મેં કહ્યું હતું ને કે આને ટેવ પડી જશે ?’
ભિખારી વચ્ચે બોલ્યો : ‘તમે લોકો લઢો નહીં. હું તો રસોઈ બનાવવાનું એક પુસ્તક બહેનને ભેટ આપવા આવ્યો છું ! કેવી ભયંકર રસોઈ બનાવે છે !’
***********
છગન : ‘એવી કઈ જગ્યા છે જ્યાં પૈસાદાર માણસ પણ હાથમાં વાસણ લઈને ઊભો રહે છે ?’
મગન : ‘એવી તે કઈ જગ્યા ? યાદ નથી આવતું.’છગન : ‘સિમ્પલ ! પાણીપૂરીની લારીએ…!!’
***********
સંસ્કૃતના ટીચરે પૂછ્યું :‘તમસો મા જ્યોર્તિગમય…. આનો અર્થ શું થાય ?’
સ્ટુડન્ટે ફટ દઈને કીધું : ‘તમે સુવો, મા ! હું જ્યોતિના ઘરે જઈને આયો !’
***********
પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટર (હવાલદારને) : ‘ડફોળ, તને ખબર હતી કે ચોર રાતના સમયે મીનીસ્ટર સાહેબની કેબિનમાં જઈને સંતાઈ ગયો હતો. તો તેં એની ધરપકડ કેમ ના કરી ?’
હવાલદાર : ‘કારણ કે બહાર બોર્ડ મારેલું હતું – પરવાનગી વિના અંદર આવવું નહિ.
’***********
પતિ : ‘હું મરી જઈશ ત્યારે તને મારા જેવો બીજો માણસ નહીં મળે.’
પત્ની : ‘તમારા જેવો બીજો માણસ મને જોઈએ છે એવું તમને કેમ લાગ્યું ?’
***********
પ્રથમ સૈનિક : ‘તું કેમ આર્મીમાં જોડાયો ?’
બીજો સૈનિક : ‘મારી પત્ની નથી અને મને યુદ્ધ ગમે છે. પણ તારું શું ?’
પ્રથમ સૈનિક : ‘મારે પત્ની છે પણ મને શાંતિ ગમે છે.’
***********
કંજૂસ 14મે માળેથી નીચે પડ્યો.નીચે પડતાં પડતાં પોતાના ઘરની બારીમાંથી પત્નીને રોટલી બનાવતાં જોઈ બરાડ્યો : ‘મારી રોટલી નહીં બનાવતી.’
***********
યમરાજ ધરતી પર આવીને બાર બાટલી પી ગયા. આશ્ચર્યથી વેઈટરે એમને પૂછ્યું :‘તમને નશો ચઢ્યો નહિ ?’
યમરાજ : ‘ના. કારણ કે હું ભગવાન છું.’
વેઈટર મનોમન બબડ્યો : ‘હવે એને ચઢી ગઈ લાગે છે !’
***********
છગને એક સામાયિકમાં જાહેરાત આપી : ‘પ્રિય વાચકો, હું ગાંધીજીના ફોટા ભેગા કરું છું. તમે મદદ કરી શકો છો. તમારા ઘરમાં જેટલી પણ 500/1000 રૂપિયાની નોટ હોય એ મને મોકલી દેવા વિનંતી.’
***********
સંતાસિંહ જંગલમાંથી પસાર થતો હતો. એક ઝાડ પરથી મોટો અજગર લટકતો જોઈને સંતાસિંહ બોલ્યો : ‘સિર્ફ લટકને સે હાઈટ નહીં બઢેગી, મમ્મી કો બોલો કે કોમ્પ્લાન પિલાયે !!’
***********
એક દિવસ એક નાનકડો ઉંદર હાથી પાસે આવીને કહેવા લાગ્યો :‘હાથીભાઈ હાથીભાઈ, મને તમારો શર્ટ આપો ને !’
હાથી હસવા લાગ્યો : ‘કેમ ? તારે પહેરવો છે ?’
ઉંદર કહે : ‘ના, ના. આ તો મારી દીકરીના લગ્ન છે એટલે મંડપ લગાવવો છે !’
***********
એક કંજૂસ મરણપથારીએ બૂમો પાડવા લાગ્યો :‘મારો પુત્ર, પુત્રી ક્યાં છે ?’
દીકરો અને દીકરી બોલ્યાં : ‘અમે અહીંયા જ છીએ, પપ્પા !’‘
તમારી મમ્મી ક્યાં છે ?’
એની પત્ની બોલી : ‘હું પણ અહીં તમારી પાસે જ છું.’
‘નાનોભાઈ અને ભાભી ક્યાં છે ?’
તેઓ બોલ્યા : ‘અમે અહીં તમારી બાજુમાં જ બેઠા છે.’
કંજૂસ બોલ્યો : ‘ડફોળો ! તમે બધા અહીં બેઠા છો તો અંદરના રૂમમાં પંખો કેમ ચાલુ છે ?’
***********
પ્રકાશક : તમારા માટે એક સારા સમાચાર છે અને બીજા માઠા સમાચાર છે.
લેખક : સારા સમાચાર પહેલા આપો.
પ્રકાશક : ગૌરીને તમારી નવલકથા ખૂબ ગમી છે અને એ આખી રીતસર એને પચાવી ગઈ છે !
લેખક : અને માઠા સમાચાર શું છે ?
પ્રકાશક : ગૌરી મારી ગાયનું નામ છે.
***********
રોહિત : ‘તું એ કેવી રીતે કહી શકે છે કે માણસ કરતા ઘોડા વધારે સમજદાર હોય છે ?’
અમિત : ‘સાવ સીધી વાત છે. જ્યારે મેદાનમાં દસ ઘોડા દોડે છે ત્યારે તેને જોવા માટે હજારો માણસો ભેગા થાય છે પણ જો ક્યાંક મેદાનમાં દસ માણસો દોડશે તો એક પણ ઘોડો તે જોવા નહિ આવે.’
***********
એક નેતાજી પોતાના ભાષણમાં પ્રજાને સંબોધન કરી રહ્યા હતા. ‘જાગો અને તમારા પગ પર ઉભા રહેવાની કોશિશ કરો.
‘હું તો ક્યારનોય કોશિશ કરું છું, પણ આ પોલીસવાળો વારેઘડી મને બેસાડી દે છે.’ પાછળથી અવાજ આવ્યો.
***********
ટ્રક અકસ્માતમાંથી સંપૂર્ણ સાજા થઈ ગયા હોવા છતાં ગભરાઈ રહેલા દર્દીને જોઈને ડૉકટરે પ્રશ્ન કર્યો.‘કેમ ભાઈ ? હવે તો તમે સંપૂર્ણ સાજા છો તો ગભરાયેલા કેમ દેખાવો છો ?’
દર્દી બોલ્યો : ‘સાહેબ વાત એમ છે કે, જે ટ્રક સાથે મારો અકસ્માત થયો હતો તેની પાછળ લખ્યું હતું ‘ફિર મિલેંગે.’
’***********
દાંતનો ડૉકટર : ‘આ હાથ નચાવવા અને મોં મચકોડવાનું બંધ કરો. હજુ તો હું તમારા દાંતને અડ્યો પણ નથી.
દર્દી : ‘અડ્યા તો નથી પણ તમે મારા પગની આંગળીઓ પર ઊભા છો.’

ઈશ્વર પ્રત્યેની આસ્થા

ચોક્કસપણે યાદ નથી કે એ કયું વર્ષ હતું, પણ એટલી ખબર છે કે એ દિવસે અમદાવાદમાં એક રાતમાં બાર ઈંચ વરસાદ પડ્યો હતો. સમી સાંજથી જ વરસાદ શરૂ થઈ ગયો હતો અને પછી તો આખી રાત ચાલ્યા કર્યો હતો. બપોર પછીના સૂરજને વાદળે ઢાંકી દીધો હતો, સાંજને બદલે સીધી રાત જ પડી હતી. લગભગ આખું અમદાવાદ ઊંઘતું હતું, માત્ર હું જાગતો હતો અને મારે ત્યાં સુવાવડ માટે દાખલ થયેલી એક નવજુવાન સ્ત્રી અને એમના સગાંસંબંધી અને…. ધર્મેશ શાહ !

ધર્મેશ મારો મિત્ર હતો, ડૉક્ટર હતો, નવો સવો જ ડિગ્રી લઈને બહાર પડ્યો હતો, ઉત્સાહી હતો. મારે ત્યાં કોઈ ઓપરેશન હોય તો ‘આસીસ્ટ’ કરવા દોડી આવતો. મને પણ એની કંપની ગમતી. અમારે જમવાનું બાકી હતું અને બાકી જ રહી ગયું. પેલી સ્ત્રીને નોર્મલ ડિલિવરી માટે ‘ટ્રાયલ’ આપવામાં જ રાતના સાડા અગિયાર વાગી ગયા. છેવટે નાછૂટકે સિઝેરિયનનો નિર્ણય લેવો પડ્યો. કદાચ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ જન્મ્યા ત્યારે આવી જ મેઘલી રાત હશે. ઓપરેશન થિયેટરની કાચની બંધ બારી ઉપર પાણી રમઝટ બોલાવી રહ્યું હતું. એનેસ્થેટિસ્ટ ડૉક્ટર આવ્યા તે પણ પાણી નીતરતાં, સારું હતું કે એણે રેઈનકોટ પહેર્યો હતો, પણ તેમ છતાં ગોઠણથી નીચેનું પેન્ટ તો જાણે હમણાં જ પાણીની ડોલમાં ઝબકોળીને બહાર કાઢ્યું હોય એવું નીતરતું હતું.

અમે રાત્રે બાર વાગ્યે ઓપરેશન શરૂ કર્યું. આખું ઓપરેશન તો યાદ નથી રહ્યું અને રહેવાની શક્યતા પણ નથી હોતી. ત્યાર પછી છેલ્લાં સાત વર્ષમાં બીજા એવાં જ ઓપરેશનો એટલાં બધાં કર્યાં છે કે એ એક ક્રમ જેવું થઈ ગયું છે. પણ, અમને ડૉક્ટર્સને કોઈ કોઈ ઓપરેશન યાદ રહી જતાં હોય છે એ કરતી વખતે ઊભી થયેલી કોઈ કટોકટીને કારણે ! આમાં પણ એવું જ બનેલું; ગર્ભાશયમાંથી બાળક કાઢતી વખતે એના વિશાળ કદને કારણે ગર્ભાશય પર મૂકેલો ચીરો બંને બાજુએ ખેંચાઈને પહોળો થઈ ગયો અને એમાં રહેલી રક્તવાહિનીઓમાંથી લોહીના ફુવારા ઊડવા માંડેલા ! આવે સમયે જો કોઈ ડોક્ટર એમ કહેતો હોય કે એ ચોપડીમાં વાંચેલા ‘સ્ટેપ્સ’ પ્રમાણે વિચારી વિચારીને નિર્ણય લેતો હોય છે તો મારે કહેવું પડશે કે એ ગીતામાં વર્ણવાયેલો સ્થિતપ્રજ્ઞ મનુષ્ય જ હશે ! મોટા ભાગે તો આવે સમયે ડૉક્ટર અંદરથી ઊઠતાં કોઈ આવેગને વશ થઈને જ કામ કરતો હોય છે. અલબત્ત, એણે મેળવેલું જ્ઞાન એને અવશ્ય કામમાં આવે છે. પણ સમય સાથે હોડ બકવાનું ઝનૂન વધુ મહત્વનું પુરવાર થતું હોય છે.

લોહીના તળાવની વચ્ચે ક્યારે, કેવી રીતે, કેટલાં ટાંકા લેવાઈ ગયા એ માલિક જાણે, પણ એ પછી ક્ષણ માત્રમાં જ રક્તસ્ત્રાવ કાબૂમાં આવી ગયો એ અમે જોયું. યુવતી સલામત હતી, બાળકનું રડવું આખી હોસ્પિટલને ગજવી રહ્યું હતું અને આકાશ ગડગડાટી સાથે એને આવકારી રહ્યું હતું. ‘મોત અહીં આટલામાં જ ક્યાંક હોવું જોઈએ નહીં ?’ ધર્મેશે મૌનનો સન્નાટો તોડતાં પૂછ્યું : ‘કેટલું નજીકથી એ પસાર થઈ ગયું ? બ્લિડિંગ બંધ થતાં માત્ર થોડીક જ વધારે વાર લાગી હોત, તો…તો…!’ આગળ અમે વિચારી શકીએ એમ નહોતાં. અત્યારે આવી ઘનઘોર વરસાદી રાતે બ્લડટ્રાન્સફ્યુઝનની વ્યવસ્થા અમે કેવી રીતે કરી શક્યા હોત ? મેં જોયું કે ધર્મેશ ખળભળી ગયો હતો. એના ચહેરા પરનો આતંક હળવો કરવાના આશયથી મેં રમૂજ કરી :
‘ડૉ. ધર્મેશ, મહામૃત્યુંજય જાપ જપી રહ્યા છો ?’
એ પરાણે હસ્યો. મેં કહ્યું : ‘આવી બાબતમાં ઈશ્વરને વચ્ચે નહીં લાવવાનો, સમજ્યા ?’
‘કેમ ? તમે ઈશ્વરમાં નથી માનતા ?’
‘હું તો માનું છું કે મારો ઈશ્વર એ મારી અતિશય અંગત બાબત છે. જ્યાં માણસની આત્મવિશ્વાસની સરહદ પૂરી થાય છે, ત્યાં એની ઈશ્વર પ્રત્યેની આસ્થાની હદ શરૂ થાય છે. એક ડૉક્ટર તરીકે આપણાં જીવનમાં મૃત્યુનો સામનો કરવાના અનેક પ્રસંગો આવતા જ રહેવાના, અને પરિસ્થિતિનો તબીબી કૌશલ્યથી સામનો કરવાની આવડત જ આપણને એમાંથી વિજેતા બનાવીને બહાર લાવતી રહેવાની ! આઈ વીલ થેન્ક માયસેલ્ફ ફર્સ્ટ એન્ડ ધેન ધેટ ઓલ્ડ મેન !’

ઓપરેશન પૂરું થયું અને અમને ખબર પડી કે હવે ભૂખ લાગી છે. રાતનું જમણ અમે લીધું જ ન હતું. ઘરે ફોન કર્યો તો જાણવા મળ્યું કે આજે રસોયણ બાઈ રાંધવા માટે આવી જ નહોતી. સવારનું વધ્યું ઘટ્યું જ…! અમારી ભૂખ હવે તીવ્ર બની હતી. ઘડિયાળમાં જોયું. રાતનો સવા વાગ્યો હતો. અત્યારે નાસ્તો પણ ક્યાંથી મળે ? મેં ટેલિફોન ડિરેક્ટરી કાઢી. શહેરની જાણીતી બે-ચાર રેસ્ટોરન્ટમાં ફોન કર્યાં. બધેથી નિરાશા સાંપડી. આખરે આશ્રમરોડની એક અતિશય જાણીતી રેસ્ટોરાંમાંથી ‘હા’ આવી : ‘આવી જાવ, પણ માત્ર પંદર જ મિનિટની અંદર ! પછી અમે પણ દુકાન બંધ કરીએ છીએ.’ મેં વિનંતી કરી. આખી પરિસ્થિતિ સમજાવી. છેક આટલે દૂરથી આવા વરસાદમાં આવવાનું, રાતનો સમય, નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં પાણી ભરાઈ ગયું હોય તો ગાડી પાછી પણ વાળવી પડે…! પંદર મિનિટ તો ઓછી કહેવાય ! રેસ્ટોરાંવાળો ભલો નીકળ્યો : ‘સાહેબ, તમે નિરાંતે આવો. હું તમે નહીં આવો ત્યાં સુધી રાહ જોઈને બેઠો છું. ફક્ત એક કામ કરો, તમે ઓર્ડર લખાવી દો, એટલે હું ગરમાગરમ વાનગી ઉતારીને તૈયાર રાખું.’ ધર્મેશે ઓર્ડર નોંધાવ્યો. અમારા મોંમાં પાણી આવી ગયું.

બહાર તો જાણે પાણીનું જ સામ્રાજ્ય હતું જ ! ગાડીમાં બેસવા જઈએ એટલી વારમાં પણ અમે તરબોળ બની ગયા. મેં ગાડી ચાલુ કરી. ધર્મેશ મારી બાજુમાં જ બેઠો હતો. અમે નાસ્તો લઈને પાછાં ફરીએ ત્યાં સુધી એનેસ્થેટિસ્ટ મારા નર્સિંગ હોમમાં જ બેસવાનો હતો. મેં મારા રોજના માર્ગે ગાડી લીધી, પણ માત્ર થોડાં કદમ આગળ જઈને જ ગાડી પાછી વાળવી પડી. રસ્તાની વચ્ચો-વચ્ચ નદીની જેમ પાણીનો પ્રવાહ ધસમસી રહ્યો હતો. બીજે રસ્તે પણ એ જ દશા હતી. સામાન્ય સંજોગોમાં અમે કદાચ જવાનું જ મુલત્વી રાખ્યું હોત, પણ બુભુક્ષિત: કિમ ન કરોતિ….? છેવટે એક લાંબા રૂટ પરથી ચકરાવો કરીને પણ જવું તો ખરું જ એમ અમે નક્કી કર્યું. અને એ મુજબ મેં ગાડી ઘુમાવી. થોડે સુધી તો બધું બરાબર ચાલ્યું. ઉપર આકાશમાંથી સાંબેલાધારે વરસાદ વરસી રહ્યો હતો. નીચેથી ગટરો ઊભરાઈ રહી હતી. જમીનની પાણી સમાવવાની શક્તિ ‘સેચ્યુરેટ’ થઈ ગઈ હતી. ગાડીના ‘વ્હીલ્સ’ પાણીમાં ડૂબી રહ્યા હતા અને અચાનક અમે ‘દો રાહા’ પર આવી ઊભાં. આદતવશ મેં ગાડી જમણા માર્ગે લીધી. સામે કશું દેખાતું હતું જ નહીં, પણ એવાં અંધકારમાં પણ મને પાણીનો ઘૂઘવાટ સંભળાયો. કોઈ અગમ્ય આદેશને વશ થઈને મેં ગાડી પાછી વાળી. આ ક્ષણ મને બરાબર યાદ છે. ધર્મેશે પૂછ્યું પણ ખરું : ‘કેમ ગાડી પાછી વાળી ? રસ્તો તો સાફ છે, જવા દો ને !’
‘ના, આગળ જતાં જોખમ જેવું લાગે છે મને ! એના કરતાં ડાબા રસ્તે થઈને…..’ જે જગ્યાએથી મેં ગાડી રીવર્સ લીધી અને પછી ડાબી તરફના માર્ગે આગળ ધપાવી, ત્યાં એક ગેરેજ હતું. એક ઘરડો મુસ્લિમ ચાચો પતરાંના ‘શેઈડ’ નીચે બેઠો બેઠો બીડી ચૂસી રહ્યો હતો. એણે પણ ધ્યાનપૂર્વક અમારી હરકત જોયા કરી. અને અમે પસાર થઈ ગયા.

રાત્રે લગભગ પોણા બે વાગ્યે જ્યારે અમે આશ્રમરોડ પહોંચ્યા, ત્યારે રેસ્ટોરાં પર માંડ ચારેક ઘરાક હતાં. એમાંથી બે પોલીસવાળા હતા અને બે ભિખારીઓ ! હું હસ્યો. ધર્મેશે પૃચ્છક નજરે મારી સામે જોયું. મેં ધીમેથી એના કાનમાં કહ્યું : ‘આ બધામાં દુકાનદારે કમાવાનું તો ફક્ત આપણી પાસેથી જ ને ?’ અમે હસતાં રહ્યાં અને કંદોઈએ અમને નાસ્તાનાં પડીકાં બાંધી આપ્યા. અમે પૈસા ચૂકવીને એનો આભાર માન્યો. અમારી ‘રીટર્ન જર્ની’ શરૂ થઈ. વરસાદ હજુ પણ અટક્યા વગર વરસી જ રહ્યો હતો. જમીન ઉપર પાણીની ઊંડાઈ વધતી જતી હતી. પણ અમને ખબર હતી કે અમારો માર્ગ કયો છે ! ક્યાંયથી પણ પાછા વળવું પડે એવું નહોતું. વીસેક મિનિટ પછી અમે ફરીથી પેલા ‘દો રાહા’ પાસે આવી પહોંચ્યા.

અનાયાસ અમારી નજર એ જગ્યા પર પડી, જ્યાંથી મેં ગાડી પાછી વાળી હતી. હું કબૂલ કરું છું કે જિંદગીમાં આટલી હદે ક્યારેય હું થથર્યો નથી. એ જગ્યાએ જમીનમાં મોટું ગાબડું પડ્યું હતું અને એક ટ્રક આખ્ખે આખ્ખો એ ગાબડામાં ઊતરી પડ્યો હતો. મેં ગેરેજના પતરાં નીચે બેઠેલા મુસ્લિમ ચાચાને પૂછ્યું : ‘ક્યારે બન્યું આ ?’ એણે બીડીનો છેલ્લો કશ લીધો : ‘સા’બ, તુમ્હારી ગાડી નીકલ ચૂકી, ઉસકે બાદ પૂરી એક મિનિટ કે બાદ ! યે ટ્રક તો બાદ મેં આયા ! આપ બચ ગયે, સા’બ !’ મેં જોયું કે જો હું પાછા ફરવામાં માત્ર એક મિનિટ મોડો પડ્યો હોત, તો અમારી ગાડી સીતામાતાની જેમ ધરતીમાં સમાઈ ગઈ હોત ! રસ્તાના આછા પડની નીચે શહેરી ઘોરી ગટરલાઈન વહી રહી હતી, જે છેક અમને વાસણા કે સુએઝ ફાર્મ સુધી ખેંચી ગઈ હોત !

હું અને ધર્મેશ ચૂપ હતાં. મારા કન્સલ્ટિંગ રૂમમાં બેસીને નાસ્તો કરતી વખતે પણ અમારા બંનેના મનમાં એક જ વિચાર ચાલ્યા કર્યો : ‘કોણે અમને બચાવ્યા ? ઈશ્વરે ? જે ઉપર આકાશમાં બેઠો છે એમ મનાય છે ? આકાશ ફાટી પડ્યું. એણે તો આ હોનારત સર્જી હતી ? કોઈ એવી અગમ્ય શક્તિએ અમને પ્રેર્યા જેને હજુ સુધી આપણું વિજ્ઞાન કે અધ્યાત્મ પણ સમજાવી નથી શક્યું ? કે પછી આ બધો માત્ર જોગાનુજોગ હતો ?’ લગભગ સાત વરસ થવા આવ્યાં છે આ વાતને ! ઘણું બધું ભૂલાઈ ગયું છે આજે પણ એક વાત નથી ભૂલી શકાઈ ! મોત એ રાત્રે અમારી ખૂબ જ નજીકમાં, ક્યાંક આસપાસમાં જ હતું. બે વાર તો અમને સ્પર્શીને પસાર થઈ ગયું; એક વાર ઓપરેશન થિયેટરની અંદર અને બીજી વાર ઓપરેશન થિયેટરની બહાર….. !