ઓળખી લે ઝાંઝવાની જાત છે, હાથમાં વહેતી નદીની વાત છે

શહેરની એક પ્રતિષ્ઠિત, ખાનગી ક્લબ તરફથી ‘મેઇડ ફોર ઇચ અધર કપલ’ની સ્પર્ધા આયોજિત કરાઇ હતી. સેંકડો આમંત્રિતોની હાજરીમાં સુંદર, ચુલબુલી, સેક્સી યુવતી ‘માઇક’ ઉપર કાર્યક્રમનું સંચાલન કરતી હતી. એ કાર્યક્રમને તો સંભાળી શકતી હતી, પણ ઓડિયન્સમાં હાજર પુરુષોને સંભાળી શકતી ન હતી. શક્ય એટલા ટૂંકા ડ્રેસમાં તે શક્ય એટલો ઉત્તેજક અવાજ કાઢી રહી હતી.

‘લેડીઝ એન્ડ જેન્ટલમેન! ધી કોમ્પિટિશન ઇઝ રીચિંગ ઇટ્સ લાસ્ટ સ્ટેપ નાઉ. એકબીજા માટે સર્જાયેલાં યુગલોની આ સ્પર્ધાનાં ચોવીસ પતિ-પત્નીઓની કસોટી પૂરી થઇ છે. હવે છેલ્લું જોડું બાકી છે. આઇ વિલ નાઉ રિક્વેસ્ટ મિ. એન્ડ મિસિસ અંતાણી ટુ કમ અપ હીયર એન્ડ ફેસ અવર કવેશ્ચનેર. મિ. અંતરિક્ષ એન્ડ મિસિસ અમાનત...’

તાળીઓના વરસાદ વચ્ચે આગલી હરોળમાં બેઠેલું યુગલ ઊભું થયું. બિસ્કિટ કલરના બંધ ગળાના જોધપુરી સૂટમાં શોભતો સોહમણો અંતરિક્ષ કોઇ આઇ.એ.એસ. અફસર જેવો બુદ્ધિશાળી લાગતો હતો. એની સાથે મોરપીચ્છ રંગની કાંજીવરમ સાડીમાં જાજરમાન લાગતી અમાનત મોરની પાછળ ઢેલપગલા પાડતી નમણી, નાજુક, નારીરત્ન ભાસી રહી હતી. બંને સ્ટેજ ઉપર પહોંચ્યાં એની સાથે ‘એન્કર’ યુવતી પણ ખીલી ઊઠી, ‘વાઉ! વ્હોટ એ કપલ!

જો માત્ર દેખાવને ઘ્યાનમાં લઇને નિર્ણય લેવાનો હોય તો પરિણામ આ ક્ષણે જ નક્કી થાય છે. બટ આઇ એમ સોરી, મિ. એન્ડ મિસિસ અંતાણી! અહીં માત્ર તનમેળને જ ઘ્યાનમાં લેવાનો નથી આવતો, અહીં તો મનમેળને પણ ચકાસાય છે. સવાલો પાછળ એક જ આશય છે, પતિ-પત્ની એકમેક વિશે કેટલું જાણે છે. જે વધુ જાણે, તે જ વધુ ચાહે! તો તમે તૈયાર છો આ અટપટી પરીક્ષા માટે?’

‘અમારે તૈયારી કરવાની કશી જરૂર નથી. અડધી રાતેય અમારા બંનેમાંથી ગમે તે એકને જગાડીને અમને લગતા ગમે તેટલા સવાલો પૂછો, તો પણ અમારા જવાબો એના એ જ રહેશે.’ અમાનતે મીઠું હસીને પતિના નિવેદનને સમર્થન આપ્યું, ‘યસ, સ્વીટી! વી આર અનપ્રિપેર્ડ... બટ વી આર રેડી...!’

‘વાઉ! ધેટ્સ એમેઝિંગ! રીઅલ કોન્ફિડન્સ, યુ નો! વેલ, આઇ પ્રોસિડ વિથ ધી ફોર્મેટ...’ એન્કર સ્વીટીએ સ્પર્ધાનું માળખું સમજાવ્યું. અંતરિક્ષ અને અમાનતને એક-એક કાગળ પકડાવી દેવાયો. દસ મિનિટમાં બંનેએ માહિતી ભરીને ઉત્તરવહી સોંપી. એકમેકના પ્રશ્નો અને જવાબો વિશે બંને અંધારામાં હતાં. હવે મામલો સ્વીટીએ સંભાળ્યો. સ્વીટીએ હસીને શરૂઆત કરી, ‘લેડીઝ ફર્સ્ટ.’ ‘તમારા પતિનો ફેવરિટ એક્ટર કોણ છે?’

‘જૂનામાં રાજકપૂર અને નવામાં હૃતિક રોશન.’ ક્ષણનાયે વિલંબ વિના અમાનતે જવાબ આપ્યો. ‘તમારા હસબન્ડને શું વધારે પ્રિય છે? ચા કે કોફી?’ ‘ચા અને માત્ર ચા. એ પણ મારા હાથની જ. કોફી તો એમને મન દંભી, અને પોતાને બધાથી અલગ સમજતા જડસુઓનું પીણું છે.’

‘એક્ઝેક્ટલી આ જ શબ્દો મિ. અંતરિક્ષે પોતાના જવાબમાં લખ્યા છે. વ્હોટ એ મેચ!’ સ્વીટીએ પ્રશંસા કરી. સવાલો પુછાતા ગયા..પસંદગીનો રંગ, ગમતું પર્ફ્યૂમ, ભાવતી વાનગી, ગાઢ મિત્રનું નામ, પ્રિય લેખક, ગમતું ગીત, ડ્રેસિંગ સેન્સ અને સેન્સ ઓફ હ્યુમર...! તાજ્જુબ થવા જેવી વાત હતી કે અંતરિક્ષ વિશેના તમામ ઉત્તરો જે અમાનતે આપ્યા તે અંતરિક્ષે પોતે આપેલી જાણકારી સાથે ‘મેચ’ થતા હતા.

સફળતાની ટકાવારી સોનો આંકડો સ્પર્શી ગઇ હતી. ‘હવે તમારો વારો છે, અંતરિક્ષ. હવે અમારે એ જાણવું છે કે તમે તમારી પત્ની વિશે કેટલું જાણો છો. ‘તમારી પત્નીને માથું દુખે ત્યારે શું પસંદ કરે છે? બામ ઘસવાનું? પેઇન કિલર ટેબ્લેટ લેવાનું? કે પછી ઊંઘી જવાનું?’

‘આમાંનું એકેય નહીં.’ અંતરિક્ષ હસ્યો, ‘આમ તો મારી સાથેની જિંદગીમાં એને ક્યારેય માથું દુખતું જ નથી, પણ છ-બાર મહિને જ્યારે એકાદ વાર એને ‘હેડેક’ ઊપડે છે ત્યારે અમાનત મારા ખોળામાં માથું મૂકીને થોડીવાર ઊંઘી જાય છે. હું એના વાળમાં હાથ ફેરવું છું. દુ:ખ ગાયબ થઇ જાય છે.’

‘વાઉ! વ્હોટ એ સિમિલારિટી ઇન એન્સર્સ! નેક્સ્ટ ક્વેશ્ચન...’ ‘તમે ફિલ્મ જોવાનો કાર્યક્રમ વિચારી રહ્યા છો, તમે એ વિચાર તમારી પત્ની પાસે રજૂ કરો છો, તમને શી રીતે ખબર પડશે કે એમનો ‘મૂડ’ કેવો છે?’

‘એના પ્રતિભાવ પરથી.’ ‘જો એ ‘હા’ કહીને કિચનમાં ભોજનની તૈયારી કરવા જશે તો હું સમજી લઇશ કે આ ફિલ્મ જોવાની એની ઇચ્છા મારા જેટલી જ હતી. જો ‘હા ને બદલે માત્ર ‘હં’ જ બોલે, તો સમજી લેવાનું કે એની ઇચ્છા ફિલ્મ જોવાની છે જ નહીં, પણ માત્ર મારી પ્રત્યેના પ્રેમના કારણે એ તૈયાર થાય છે.’

‘અને જો ‘ના’ પાડે તો?’ ‘એ ના પાડે જ નહીં, કારણ કે એ મારી પત્ની છે અને પત્ની બન્યાં પછીય એ મારી પ્રેમિકા પણ છે.’ સ્વીટી અંતરિક્ષનો જવાબ સાંભળીને ગુલાબી-ગુલાબી બની ગઇ, ‘હાઉ રોમેન્ટિક, મિ. અંતરિક્ષ! તમે તો મને વિચારતી કરી દીધી. હવે હું લગ્ન કોની સાથે કરીશ? તમારા જેવો રોમેન્ટિક પુરુષ આ દુનિયામાં બીજો હોઇ શકે જ નહીં. અમાનત ઇઝ સો લક્કી!’

નિણાર્યકોની ટુકડી નિર્ણયો સરખાવવામાં ડૂબી ગઇ. જજ તરીકે સાત મહાનુભાવો હતા. તમામ અલગ ક્ષેત્રોના ટોચના અને આદરપાત્ર માણસો હતા. એમના નેતા તરીકે પટવા સાહેબ હતા. પટવા સાહેબ એક નેશનલાઇઝ્ડ બેન્કના બ્રાન્ચ મેનેજર હતા. જો છ સભ્યોમાં ત્રણ ત્રણ મતોની મડાગાંઠ ઊભી થાય તો પટવા સાહેબનો મત નિણાર્યક સાબિત થવાનો હતો. છ જણાંનો અભિપ્રાય છ જ મિનિટમાં આવી ગયો, ‘અમે સર્વાનુમતિ સાથે અંતાણી દંપતીને વિજેતા ઘોષિત કરીએ છીએ.’

ત્યાં જ પટવા સાહેબે નિણાર્યકોને આંચકો લાવે તેવો વિસ્ફોટ કર્યો, ‘સોરી, ફ્રેન્ડ્ઝ! આઇ કેન નોટ એગ્રી વિથ યોર ડિસિઝન. તમે આ યુગલને બાદ કરીને બીજા કોઇ પણ કપલને...’ ‘પણ એવું શા માટે, સર? આ પતિ-પત્ની એકબીજાને આટલું બધું ચાહે છે, છતાં એમની બાદબાકી શા માટે?’ કોરસમાં સવાલ ઊઠ્યો.

‘આઇ હેવ એ રિઝન ફ્રેન્ડ્ઝ! યસ, એ વેરી વેલિડ રિઝન. છ મહિના પહેલાં મિસિસ અમાનત મને મળવા આવી હતી. હું જે બ્રાન્ચમાં મેનેજર છું ત્યાં એ એકાઉન્ટ ખોલાવવા માગતી હતી. પણ એની એક શરત હતી. એણે મને આંસુભરી આંખે વિનંતી કરી હતી,’ સર, મારા આ ખાતા વિશેની માહિતી ખાનગી રાખવાની છે. મારા પતિને ખબર ન પડવી જોઇએ કે હું દર મહિને આ ગુપ્ત ખાતામાં થોડી અંગત બચત જમા કરાવતી રહું છું.

અચાનક ક્યારેક કોઇ વાતની તાકીદ માટે મારી જરૂર ઊભી થાય, તો પણ મારા ઘરના સરનામે કોઇ બેન્ક લેટર ન મોકલશો. મારા સેલફોન ઉપર જણાવશો તો હું તરત જ દોડી આવીશ.

મિત્રો, એ દિવસે મેં જરાક પૂછપરછ કરી તો ખબર પડી કે અમાનત અત્યંત દુ:ખી છે. આર્થિક રીતે સમૃદ્ધ હોવા છતાં એણે નોકરી કરવી પડે છે. અંતરિક્ષ એની પત્નીનો પગાર પણ આંચકી લે છે. અંદર કી બાત હૈ! મિત્રો, પતિને ભીંડાનું શાક ભાવે છે કે નહીં એના પરથી સુખી દાંપત્યની વ્યાખ્યા નક્કી નથી થઇ જતી, કોઇ પણ યુગલ ખરેખર કેટલું સુખી છે તે જાણવું હોય તો સૌથી પહેલાં એ પત્નીની આર્થિક આઝાદી વિશે તપાસ કરો!

ભલભલા કરોડપતિઓ અને ચમરબંધીઓની પોલ ખૂલી જશે. પટવા સાહેબનું નિવેદન સાંભળીને છ નિણાર્યકો આઘાતમાં સરી પડ્યા. પટવા સાહેબ નિર્ણયની જાહેરાત કરવા મંચ ઉપર ગયા. માઇક હાથમાં લીધું. બસ, હવે એક મિનિટની વાર હતી. સામે બેઠેલા આમંત્રિતો પણ હવે આઘાતમાં સરી પડવાના હતા.

(શીર્ષક પંક્તિ : આકાશ ઠક્કર)

કો’ક દી’ ઈશ્વર મને કહેશે જરૂર, જા તને વરદાન છે ટહુકા ફળે

હું ત્યારે એકવીસ વરસનો હતો. જુલાઈ માસની ઝરમરતી સાંજ હતી. હું હોસ્ટેલની મારી રૂમમાં ભગવદ્ ગીતા વાંચતો બેઠો હતો. ત્યાં મુકુલ આવ્યો. મને કહેવા લાગ્યો, ‘અમે લોકો દ્વારકા જવાના છીએ. તારે આવવું છે?’


હું ખુશ થઈ ગયો. એટલા માટે નહીં કે જિંદગીના બે દાયકાઓ સૌરાષ્ટ્રમાં વિતાવી દીધા હોવા છતાં હું ક્યારેય દ્વારકાની મુલાકાતે જઈ શકયો ન હતો. હું ખુશ એ વાતે થઈ ઊઠ્યો હતો કે મારા હાથમાં જે ક્ષણે ભગવદ્ગીતા હતી એક જ ક્ષણે મને દ્વારકા જવાની તક સાંપડી રહી હતી. હાથમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનો ઉપદેશ અને આયોજનમાં દ્વારકાધીશના દર્શન.


મેં ઉત્સાહભેર વાત વધાવી લીધી; પણ મારી ટેવ પ્રમાણે પૂછીયે લીધું, ‘ક્યારે જવાનું છે? કેવી રીતે જવાનું છે? સાથે કોણ-કોણ આવવાનું છે? કેટલા દિવસનો કાર્યક્રમ છે?’


મુકુલ હસ્યો, ‘આટલી નાની વાતમાં આટલા બધા સવાલો?’ ‘મરીઝ’નો શેર યાદ આવી ગયો : પ્રવાસ એકલો કરજે, પણ એનો સાથ ન લે; જે પહેલાં જાણવા ચાહે બધું સફર બાબત. આપણી સાથે કોણ-કોણ આવે છે એનાથી તને શો ફરક પડવાનો છે?’


‘પડે છે. ફરક પડે છે. સફર કેવી રહેશે એનો ઘણો બધો આધાર હમસફર ઉપર રહેતો હોય છે.


હું આ બાબતમાં બહુ ‘ચૂઝી’ છું.’ મેં જીદ પકડી એલે મુકુલે ત્રણ-ચાર નામો ઉચ્ચાર્યા. એ તમામ મારાથી સિનિયર હતા. હું ખાસ ઓળખતો ન હતો; મુકુલને બાદ કરતાં. આમ તો મુકુલ પણ મારાથી એક વરસ આગળ હતો, પણ અમે એક જ હોસ્ટેલમાં, એક જ વિંગમાં, સામ-સામેની રૂમમાં રહેતા હોવાથી મિત્રો બની ગયા હતા. સિનિયર-જુનિયરનો ભેદ રહ્યો ન હતો.


હું એમ.બી.બી.એસ.ના છેલ્લા વરસની પ્રથમ ટર્મમાં ભણતો હતો. બીજા દિવસથી ચાર-પાંચ દિવસનું મિની-વેકેશન પડતું હતું. હોસ્ટેલો બધી જ લગભગ ખાલી જેવી થઈ ગઈ હતી. જે વિદ્યાર્થીઓ નજીકના શહેરોમાંથી આવતા હતા એ બધા તો પોતપોતાના ઘરે જતા રહ્યા હતા. પણ હું જૂનાગઢમાંથી આવતો હતો, જે જામનગરથી સારું એવું દૂર પડતું હતું.


એ વખતે બસમાં ઘરે જતાં પાંચ કલાક લાગી જતા હતા. દસ-પંદર દિવસ કરતાં નાનું વેકેશન પડે તો ઘરે જવાનું પોસાય તેમ ન હતું. મુકુલ અને એના મિત્રોની સમસ્યા જરા જુદી હતી. એ બધાં ફાઈનલ એમ.બી.બી.એસ.ની છેલ્લી ટર્મમાં હતા. માટે ઘરે જવા કરતાં પરીક્ષાની તૈયારી કરવી વધારે મહત્વની વાત હતી. એ લોકો વાંચી-વાંચીને કંટાળ્યા હતા, એટલે આ નાનકડો પ્રવાસ ગોઠવી કાઢ્યો હતો. ભગવાનને મનાવી લેવાની લાલચ પણ હશે જ.


હું પહેલી વાર દ્વારકા જવાની કલ્પના માત્રથી થનગની ઊઠ્યો. એક-દોઢ દિવસની તો વાત હતી. બે જોડી કપડાં ને ટોવેલ મૂકયા એટલે બેગ તૈયાર થઈ ગઈ. ત્યાં મને યાદ આવ્યું કે ખરી તૈયારી તો હજુ બીજી હતી અને એ કરવાની હજુ બાકી હતી. આગલા દિવસે બનેલી ઘટના મને યાદ આવી ગઈ. મારી એ સમયે સર્જીકલ ટર્મ ચાલતી હતી.


હું જે યુનિટમાં હતો એ યુનિટના વડા સર્જન ડૉ.રોય પ્રેમાળ પણ એટલા જ હતા, જેટલા કડક. અમારી ગઘ્ધાપચીસી જોઈને એમણે જરાક સખ્તાઈપૂર્વક કહી દીધું હતું, ‘ડોન્ટ ટેક લાઇફ ટુ લાઇટલી. એસ્પેશિયલી મેડિકલ કરીઅર. ડૉક્ટર બનના યે કોઈ ફૂલોં કી સેજ નહીં હૈ, યે તો કાંટો ભરી પથારી હૈ. લર્ન ટુ ટેક રિસ્પોન્સિબિલિટી. મૈં તુમ ચારોં સ્ટુડન્ટ્સકો એક-એક મરીઝ ‘એલોટ’ કર દેતા હૂં. વો મરીઝ વોર્ડ મેં સે ઠીક હો કર ઘર જાયેં વહાં તક કી જિમ્મેદારી તુમ સબકી રહેગી ઔર એક બાત યાદ રહે...! ધેર શૂડ બી નો કમ્પ્લેન્ટ ફ્રોમ ધી સાઈડ ઓફ ધી પેશન્ટ. ઈઝ ઈટ ક્લિયર ?’


સાહેબે પૂછ્યું જ એવી કરડાકી સાથે કે અમે ચારેય મિત્રોએ માથા હલાવીને કહી દીધું, ‘યસ સર! ઈટ ઈઝ ક્વાઇટ ક્લિયર.’


મારા ભાગે એક બાર વરસનો છોકરો આવ્યો. એક દિવસ પહેલાં જ એ મેલ સર્જીકલ વોર્ડમાં દાખલ થયેલો હતો. હું એના ખાટલા પાસે દોડી ગયો અને કેસ પેપર વાંચવા માંડ્યો. નામ હતું કાંતિ સવજી ડોબરિયા. કાલાવડ પાસેનાં નાનકડાં ગામમાં રહેતો હતો. બાપ સવજી કેટલો ગરીબ હતો એ કહેવાની નહીં પણ જોવાની અને જોઈને સમજવાની વાત હતી.


‘શેની બીમારી છે?’ મેં છોકરાને પૂછ્યું. એને શું ખબર પડે? એણે બાપની સામે જોયું. બાપે જવાબ આપ્યો, ‘બરોળ કાઢવાની વાત છે. આવતી કાલે કે પરમ દા’ડે ઓપરેશન કરવાનું છે એવું મોટા સાહેબ કે’તા હતા.’


સવજીની વાત સાચી હતી. કેસ પેપરમાં નિદાન લખેલું હતું : સ્પ્લીનો-મેગાલી. શનિવારે સર્જરી કરવાની હતી. હું રજિસ્ટ્રાર પાસે જઈ પહોંચ્યો. પૂછ્યું, ‘રોય સાહેબે દસ નંબરવાળા કાંતિની જવાબદારી મને સોંપી છે. મારે શું કરવાનું છે?’


રજિસ્ટ્રાર એટલે એ યુનિટનો સિનિયર ડૉક્ટર. એ એમ.એસ.ની પરીક્ષાની તૈયારી કરતો હતો. મારી વાત સાંભળીને એ હસ્યો, ‘આમ તો આ બધા દરદીઓની જવાબદારી મારી ગણાય, પણ સાહેબે તને કહ્યું છે તો તું એક કામ કર...’ થોડી વાર પૂરતું અટકીને એણે મને સૂચના આપી, ‘એ છોકરો ખૂબ એનિમિક છે. એનું હિમોગ્લોબીન ફક્ત છ જ ગ્રામ ટકા છે.


અને આ ઓપરેશનમાં બ્લીડિંગ તો થવાનું જ. એને ઓછામાં ઓછી બે બોટલ લોહીની ચડાવવી પડશે અને ત્રીજી બોટલ ઓપરેશનના સમયે તૈયાર રાખવી પડશે. યુ ડૂ વન થીંગ! ત્રણ બાટલી લોહી તૈયાર કરાવી આપ! બ્લડ બેન્ક તો જોઈ છે ને?’ મેં હા પાડી દીધી. પણ બ્લડ બેન્કમાં ગયો ત્યારે ખબર પડી કે આ કામ મેં જેટલું ધાર્યું હતું એટલું સહેલું ન હતું.


બ્લડ બેન્કમાં ફરજ ઉપરના ડોક્ટરે કપાળ ઉપર ચિંતાની રેખાઓ ઉપસાવીને મને માહિતી આપી, ‘કાંતિનું બ્લડ ગ્રૂપ એ-નેગેટિવ છે. ઈટ ઈઝ એ રેર બ્લડગ્રૂપ. ત્રણ બોટલની તો વાત જ ભૂલી જાવ. અમારા સ્ટોકમાં એક જ બોટલ છે.’


‘તો? આટલા લોહીથી ઓપરેશન કેવી રીતે થશે?’
‘એક રસ્તો છે. ઈફ યુ કેન મેનેજ...’
‘બોલો પછી ખબર પડે કે મારાથી મેનેજ થશે કે નહીં.’


‘મારી પાસે બ્લડ ડોનર્સનું લિસ્ટ છે. એમાં જોઈને કહું.’ એમણે ટેબલનાં ખાનામાં પડેલી કાળા પૂંઠાવાળી એક ડાયરી બહાર કાઢી. એમાંથી ‘એ-નેગેટિવ’ વાળું પાનું શોધી કાઢ્યું, ‘યસ! વી હેવ વન ડોનર. બટ ઓન્લી વન ડોનર. આ રહ્યું એનું સરનામું. લે, આ કાગળ ને આ પેન. નામ-સરનામું લખી લે. પછી એ છે અને તું છે...’


મેં રક્તદાતાનું નામ-સરનામું કાગળમાં ટપકાવી લીધું. ડૉક્ટરને પૂછીયે લીધું, ‘તમને શું લાગે છે? આ માણસ કાંતિ જેવા સાવ અજાણ્યા છોકરા માટે એનું ‘રેર’ બ્લડ દાનમાં આપવા માટે તૈયાર થશે ખરો?’


‘હા, મને વિશ્વાસ છે. આપણા હિંદુઓમાં આ સંસ્કાર છે જ. ભિખારીને દસ પૈસા આપે કે ન આપે, પણ મરતાં માણસને બચાવવા માટે પોતાનું લોહી કાઢી આપતાં કોઈ બે વાર વિચાર નહીં કરે. વિશ યુ ઓલ ધી બેસ્ટ!’


એ સાંજે હું એ રક્તદાતાના ઘરે જવાનો કાર્યક્રમ ઘડીને બેઠો હતો, ત્યાં જ અચાનક મુકુલે દ્વારકા જવાની દરખાસ્ત રજૂ કરીને મને સખળ-ડખળ કરી નાખ્યો. મારી પાસે સમય ઓછો હતો, હું કપડાં બદલીને નીકળી પડ્યો. એ રક્તદાતાનું નામ આજે તેત્રીસ વરસ પછી પણ હું ભૂલ્યો નથી.


રશ્મિકાંત ભણશાળી લખેલી ચિઠ્ઠી સાથે હું જઈ પહોંચ્યો. એમનું મકાન જામનગરના જૂના વિસ્તારમાં આવેલું હતું. ગીચ, ગંદા અને સાંકડા રસ્તા પર થઈને છેવટે હું એમના જાળીવાળા મકાનના ઓટલા પાસે પહોંચી ગયો. જાળી ખખડાવી. એક સ્ત્રી સાડલાથી હાથ લૂછતી બહાર આવી.


‘રશ્મિકાંતભાઈ છે ?’


‘ઈ તો બા’ર ગ્યા છે. હમણાં આવતા જ હશે. શું કામ હતું?’ એ સ્ત્રી રશ્મિકાંતની ઘરવાળી હોવી જોઈએ. મીઠાશથી વાત કરી રહી હતી. મેં મારા આવવાનો હેતુ સમજાવ્યો. પછી પૂછ્યું ‘રશ્મિભાઈ રક્તદાન માટે આવશે તો ખરા ને?’ ‘આજે તો નહીં આવે. એ બહારગામ નોકરી કરે છે. રોજ ટ્રેનમાં અપ-ડાઉન કરે છે. અત્યારે થાક્યા-પાક્યા હશે એટલે... પણ કાલે ચોક્કસ આવશે.’ બાઈએ ટકોરાબંધ ખાતરી સાથે કહ્યું.


‘કાલે શનિવાર છે; એમને નોકરી પર જવાનું હશે, તો?’


‘નહીં જાય. કો’કના લાડકવાયાની જિંદગી બચતી હોય તો એ રજા પાડી દેશે. તમે કાલે સવારે એમને લેવા માટે આવી જજો. આમ તો હું એમને કાને વાત નાખી જ દઈશ, પણ કાલે તમારે...’‘કાલે? પણ... કાલે સવારે તો હું... હું... હું...’


‘કેમ, કાલે તમારે ક્યાંય બહારગામ જવાનું છે?’


‘હેં? હા...ના! ના રે ના! મારે ક્યાં જવાનું હોય! જો રશ્મિકાંતભાઈ એક એવા છોકરા માટે બહારગામ જવાનું મોકુફ રાખતા હોય... તો... હું તો ... કાંતિ માટે... મારા માથે તો એની જવાબદારી છે... હું ક્યાંય નથી જવાનો, બે’ન! તમારા પતિને કહી રાખજો કે સવારે આઠના ટકોરે એ તૈયાર રહે. હું એમને લેવા માટે આવી જઈશ.’


બીજે દિવસે બધું સમુસૂતરું પાર પડી ગયું. રશ્મિકાંત ધાર્યા કરતાંયે વધુ સજ્જન નીકળ્યા. નોકરીમાં ખાડો પાડયો, રકતદાન કર્યું અને રિક્ષાનું ભાડું પણ મને ન આપવા દીધું. કાંતિ બચી ગયો. સવજી સાત-સાત દિવસ સુધી મારા પગમાં પડતો રહ્યો, ‘મારી ચામડીના જોડાં સીવડાવી આપું, સાહેબ! જિંદગીમાં ક્યારેય કાલાવડ બાજુ નીકળો તો મારા ઘરે...’


કાલાવડ તો બાજુ પર રહ્યું, પણ એ પછી જિંદગીમાં ક્યારેય દ્વારકા જવાની તક મળી નથી. દ્વારકાધીશના દર્શન ન કરી શકવાનો વસવસો મને આજે પણ છે. હમણાં બે દિવસ પહેલાં જ રાતના ત્રણ વાગ્યે ભગવદ્ગીતા હાથમાં લઈને બેઠો ત્યારે પૂંઠા ઉપર કુરુક્ષેત્રના મેદાનમાં અર્જુનને ઉપદેશ સંભળાવતા ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું ચિત્ર જોઈને એમ જ પાનાં ફેરવ્યા.


ચોથા અઘ્યાયના એક શ્લોક ઉપર નજર પડી. ભગવાન કહેતા હતા - ‘જો કોઈ મનુષ્ય મને મળવાનો પ્રયત્ન કરવાને બદલે કોઈ દુખિયાને મદદ કરે છે તો એ મારું જ કામ કરે છે. એને પણ યજ્ઞ જ સમજવો!’


હું વિચારું છું કે કાનુડાએ આવું કોને કહ્યું? અર્જુનને કે મને? પણ એ પૂછવા માટે તો મારે છેક દ્વારકા સુધી લાંબા થવું પડે! એવો અવસર તો આવે ત્યારે ખરો.


(શીર્ષક પંક્તિ : હિતેન આનંદપરા)

દિલના જખ્મો જરાક છોલી નાખ, એ પછી નામ દઇને બોલી નાખ

સૌગાત બાથરૂમમાં નહાઇ રહી હતી. એનો પતિ પૈગામ પંડ્યા હમણાં જ ઊંઘમાંથી જાગીને બેડરૂમની સાથે જોડાયેલી બાલ્કનીમાં ઊભો હતો. પૈગામ જ્યાં ઊભો હતો ત્યાં બાથરૂમનું વેન્ટિલેટર પડતું હતું. એ ઊંચે હતું એટલે ઓડિયો સ્પષ્ટ સંભળાતો હતો. નળમાંથી પડતાં પાણીનો અવાજ, સૌગાતનાં રૂપાળા ગળામાંથી ઢોળાતા ફિલ્મીગીતનો મધમીઠો સ્વર, હાથની બંગડીનો ખણકાટ અને પગમાં પહેરેલી પાયલનો રણકાર.


પૈગામે કાનને જરાક વધારે સરવા કર્યા ત્યાં તો સૌગાતનાં સંગેમરમરી દેહ ઉપર ઘસાતા સાબુનો લસરકો પણ સંભળાવા લાગ્યો. જાગતી આંખનું સપનું બરાબર જામ્યું હતું ત્યાં જ બાથરૂમમાં મોબાઇલ ફોન વાગવાનો રિંગટોન સંભળાયો. અડધી-પોણી મિનિટમાં સૌગાતે ‘કોલ’ રિસીવ કર્યો. પૈગામ સમજી ગયો કે ભીના હાથ લૂછવામાં આટલી વાર તો લાગે જ.


એણે કાન સરવા કર્યા. ‘હાય, ડિયર! ગુડ મોર્નિંગ! આવા સમયે જ ફોન કરવાનો? હું અત્યારે નહાવા બેઠી છું. મને શરમ આવે છે. હા, જાણું છું કે વાત કરતી વખતે સામેવાળાને જોઇ પણ શકાય એવી સગવડ તારા સેલફોનમાં નથી... તો પણ... શરમ તો આવે ને..? આખરે તો હું સ્ત્રી છું. સુંદર અને યુવાન સ્ત્રી... ભીની અને વસ્ત્રવિહીન સ્ત્રી...’


બાલ્કનીમાં ઊભેલો પૈગામ સળગી ગયો. શરીરના તમામ છિદ્રોમાંથી ધુમાડા નીકળવા માંડ્યા. પત્ની હોવા છતાં સૌગાતે આવી શૃંગારિક ભાષામાં એની સાથે ક્યારેય વાત કરી ન હતી. સામે છેડે કોણ હશે? જેવી પત્ની સ્નાન પતાવીને બહાર નીકળી, તેવી જ એને રિમાન્ડ ઉપર લેવાનું શરૂ કર્યું, ‘કોનો ફોન હતો? કોની સાથે આમ લળી-લળીને અને પલળી-પલળીને વાત કરતી હતી?’


‘કોઇની સાથે નહીં. તમને ભણકારા સંભળાતા લાગે છે. લો, જાતે જ ચેક કરીને ખાતરી કરી લો!’ ભીનાં વાળ ઝટકાવીને સૌગાતે સેલફોન પતિના હાથમાં સોંપી દીધો. ફોનમાં હવે શું હોય? સ્ક્રીન ખાલીખમ હતો. ધૂંધવાયેલો પૈગામ ત્યારે તો ચૂપ થઇ ગયો, પણ બપોરે ઓફિસમાં જવાને બદલે એ સીધો આલમના ઘરે પહોંચી ગયો.


આલમ આચાર્ય અને પૈગામ પંડ્યા કોલેજમાં સાથે ભણતા હતા. કોલેજ એક હતી, પણ વર્ગો જુદા હતા. આલમે બિઝનેસમાં પૈગામ કરતાંયે મોટું કાઠું કાઢ્યું હતું. વધારામાં એણે સમાજના તમામ વર્ગોમાં સંબંધો જમાવ્યા હતા. રાજ્યના ઉદ્યોગ પ્રધાનના ઘરે એ ભોજન માટે પણ જઇ શકે અને અંડરવર્લ્ડના ડોનના દીકરાના લગ્નમાં પણ હાજરી આપી શકે.


શહેરનો એક પણ સુપારી કિલર એવો ન હતો જે આલમ આચાર્યનું કામ પૈસા લીધા વગર ન કરી આપે, રાજ્યનો એક પણ પોલીસ ઓફિસર એવો ન હતો જે આલમ આચાર્યના એક જ ઇશારા પર એનું કામ કરી આપનાર સુપારીબાજને છોડી ન મૂકે. પૈગામ પંડ્યા આવા મોટા માથાના ચરણોમાં લાકડી બનીને લેટી ગયો, ‘કંઇક કર, દોસ્ત! મારી સૌગાત સાથે કોણ લફરુ ચલાવી રહ્યું છે એ શોધી કાઢ. નહીંતર હું...’


આલમે એને ઠંડો પાડ્યો, ચા પીવડાવી, ધીરજ અને શાંતિથી આખી વાત વિગતપૂર્વક જાણી લીધી. મામલો એને પણ ગંભીર લાગ્યો. એક કલાકની ચર્ચાના અંતે એણે પૂછી લીધું, ‘તું મને એટલું કહી દે કે મારે શું કરવાનું છે. અને તારા વાક્યમાં છેલ્લે તું જે બોલી ગયો કે ‘નહીંતર હું...’ એમાં મારે શું સમજવાનું છે એ પણ કહી નાખ.’


પૈગામ ઢીલો પડી ગયો, ‘દોસ્ત, હું બીજું તો શું કરી શકું તેમ છું? પણ એટલું નક્કી છે કે સૌગાતને હું એટલો બધો પ્રેમ કરું છું કે એના વગર હું જીવી નહીં શકું. એનું લફરુ ચાલુ રહેશે, તો મારા શ્વાસ બંધ થઇ જશે.’


આલમે એને આશ્વાસન આપ્યું, ‘મને વિશ્વાસ છે કે સૌગાત તારા સિવાય બીજા કોઇ પુરુષને ચાહી જ ન શકે. આ બધો તારા મનનો વહેમ છે. રૂપાળી સ્ત્રીનાં પતિની આ જ હાલત થતી હોય છે. પણ તેમ છતાં ભવિષ્યમાં આ વાત સાચી નીકળે તો તું વિના સંકોચે મારી પાસે આવી જજે. હું તમામ રીતે તને મદદ કરવા તૈયાર છું.’


પંદરેક દિવસમાં જ પૈગામ પાછો આલમની ઓફિસમાં આવી ચડ્યો, ‘દોસ્ત, એક નાનકડું કામ કર, મને ઝેર લાવી આપ. હવે હું જીવી નહીં શકું. મારી સૌગાત હવે મારી નથી રહી.’


‘સાબિતી આપ.’ આલમે ટેબલના ખાનામાંથી રિવોલ્વર કાઢીને પંપાળી. જવાબમાં પૈગામે એક પરબિડીયું ધરી દીધું. આલમે અંદરથી કાગળ કાઢીને વાંચવાનું શરૂ કર્યું, ‘પ્રિય સૌગાત, હવે ફોન કરવા ઉપર તો તે ‘સ્ટે ઓર્ડર’ મૂકી દીધો છે, માટે આ કાગળ લખવો પડે છે. તારો બળદિયો શું કરે છે?


મને તો એ જ સમજાતું નથી કે તું એની સાથે રહી શી રીતે શકે છે. આવતી કાલે આપણે મળીએ છીએ. આપણાં ગુપ્ત સ્થળ ઉપર આવી જજે. સમયની તને ખબર છે અને પેલા ડફોળને ખબર ન પડે એ માટે શું બહાનું કાઢવું એની પણ તને ખબર છે. લિ.તારા મિલન માટે તરસતો... માત્ર... તારો જ...’


આલમના કપાળ ઉપર ચોળાયેલી ચાદર જેવી કરચલીઓ ઉપસી આવી, ‘દોસ્ત, મામલો સાચ્ચે જ ગંભીર બનતો જાય છે. તે આ કાગળ વિશે સૌગાતને કંઇ પૂછ્યું ખરું? એણે જવાબમાં શું કહ્યું?’


‘શું કહે? એ તો સાવ જ છૂટી પડી. કહી દીધું કે કોઇએ હેરાન કરવા આ તરકટ રચ્યું લાગે છે.’


‘એ તો દરેક સ્ત્રી આવી ક્ષણે એમ જ કહે. પણ આપણે ચૂપ ન રહેવાય. તું મને પેલા પુરુષનું નામ લાવી આપ, પછી હું છું, એ છે અને આ રિવોલ્વર છે.’ ખાટલે મોટી ખોડ એ હતી કે પૈગામને એની પત્નીના પ્રેમીના નામ વિશે જાણકારી ન હતી. માહિતીને ગોળી મારો, એના વિશે શંકા સરખીયે ન હતી. આલમ ખૂન કરે તો પણ કોનું કરે?!


પંદર દિવસ પછી બપોરે ત્રણ વાગ્યે પૈગામ વાવંટોળ બનીને આલમની ઓફિસમાં ધસી આવ્યો. એનો ચહેરો તાજી જ રાંડેલી વિધવા સ્ત્રીના ચહેરા જેવો દેખાતો હતો. આલમે ઠઠ્ઠા કરી, ‘કોણ મરી ગયું?’


‘તારો મિત્ર. એટલે કે હું.’ પૈગામે હળવા પ્રશ્નનો ગંભીરતાથી ઉત્તર આપ્યો.
‘આમ જીવતે જીવ મરી જવા માટેનું કારણ?’
‘પત્નીની બેવફાઇ.’
‘પાછી એની એ જ રામાયણ? સબૂતના પાયા વગર ચણેલી શંકાની ઇમારત?’


‘આ વખતે સત્યની ઇમારત છે અને સાબિતીનો પાયો પણ છે. મજબૂત સાબિતી હું પોતે જ સાક્ષી છું. ગઇકાલે હું ઓફિસમાં જવાનું કહીને ઘરેથી નીકળ્યો, પણ પછી ઓફિસે જવાને બદલે મારા બંગલાથી થોડેક દૂરની ગલીમાં સંતાઇને બેસી રહ્યો.


પૂરા એક કલાક પછી સૌગાત બની-ઠનીને બહાર નીકળી, રિક્ષામાં બેઠી અને રિક્ષા શહેરથી બહાર દૂરના નિર્જન વિસ્તાર તરફ દોડવા લાગી. સલામત અંતરે હું પણ ગાડીમાં એનો પીછો કરતો રહ્યો. પાંત્રીસેક મિનિટ પછી રિક્ષા એક ભવ્ય બંગલા પાસે ઊભી રહી. સૌગાત ભાડું ચૂકવીને બંગલામાં ઓગળી ગઇ.’


‘બંગલો કોનો હતો?’ આલમે આંખો ઝીણી કરી.


‘એ શોધવાનું બાકી છે. હું છેક પાસે જઇ આવ્યો, પણ ઝાંપા આગળ ચાર-ચાર શિકારી કૂતરાઓ જોઇને પાછો વળી ગયો. બે કલાક સુધી ગાડીમાં બેસી રહ્યો, પણ સૌગાત બંગલામાંથી બહાર ન આવી. કંટાળીને પાછો ફરી ગયો. રાત્રે મેં ઉગ્ર ઝઘડો કર્યો, પણ સૌગાતે હોઠ સીવી દીધા.’


આલમે ટેબલના ખાનામાંથી રિવોલ્વર બહાર કાઢી. ‘શું કરવું છે?’ બોલી નાખ! તું કહેતો હોય તો એ માણસનું ખૂન હું જાતે કરી નાખું. નહીંતર કોઇ પ્રોફેશનલ કિલરને સોપારી આપી દઉ.’


પૈગામની આંખોમાં લુચ્ચાઇ તરવરી ઊઠી. એ કુટીલતાપૂર્વક મુસ્કુરાયો, ‘ના, મારે એ પુરુષને નથી મારવો. એનો વાંક નથી. મારી સૌગાત છે જ એટલી સુંદર કે કોઇ પણ પુરુષ એની તરફ આકર્ષાય. હું પણ એને ચાહું છું જ ને!’
‘તો શી ઇચ્છા છે?’


‘સૌગાતને ખતમ કરી નાખ, દોસ્ત’ પૈગામના મોંમાંથી ભયાનક શબ્દો સરી પડ્યા, ‘હું એ સ્ત્રીને એટલી તીવ્રતાથી ચાહું છું કે એને બીજા કોઇ પુરુષના બાહુપાશમાં કલ્પી પણ નહીં શકું. અને આ જગતમાં હું કેટલા પુરુષોને મારતો રહીશ? એના કરતાં ‘ન રહે બાંસ, ન બજે બાંસુરી.’


એના ગયા પછી આલમ આચાર્ય ક્યાંય સુધી વિચારમગ્ન બનીને બેસી રહ્યો. આખરે એણે પેન લઇને લખવાનું શરૂ કર્યું. અડધા કલાક પછી એણે ‘બેલ’ વગાડી. એનો વફાદાર માણસ અંદર દોડી આવ્યો. બીજા અડધા કલાક પછી પૈગામ એક પત્ર વાંચી રહ્યો હતો :


‘પૈગામ, છાતી છપ્પનની કરીને આ પત્ર વાંચજે. તારી પત્નીનાં પ્રેમીનું નામ તારે જાણવું છે ને? તો જાણી લે! એ હું જ છું. હું એટલે આલમ આચાર્ય પોતે. મેં કોઇ મિત્રદ્રોહ નથી કર્યો, કારણ કે આપણે ક્યારેય મિત્રો હતા જ નહીં. આપણે તો ખાલી એક કોલેજમાં ભણતા હતા. હું પણ સૌગાતને ચાહતો હતો, પણ મારા પ્રેમનો એની સમક્ષ ઇઝહાર કરું એ પહેલાં તો તું એને પરણી ગયો.


મોડે-મોડે પણ સૌગાતને મારી લાગણી વિશે જાણ થઇ અને અમે..! પછી તને ખબર પડી ગઇ. જ્યાં સુધી તું સૌગાતના પ્રેમીને ખોખરો કરવાની વાત કરતો હતો ત્યાં સુધી મને માત્ર હસવું આવતુ હતું.


જો તેં પોતે મરી જવાની વાત કરી હોત તો પણ હું ટસથી મસ થયો ન હોત. પણ આજે તેં સૌગાતને ખતમ કરી નાખવાની વાત કરી દીધી. પૈગામ, તું પુરુષ નથી, પિશાચ છે. હું સૌગાતને તારા કરતા હજારગણી વધારે ચાહું છું.


માટે જ તારા માર્ગમાંથી હટી જઉ છું. બહુ ઝડપથી હું આ શહેર છોડીને ચાલ્યો જઇશ. એ વચન સાથે કે મારી સૌગાતને ફરી ક્યારેય નહીં મળું, પણ એક શરત છે : સૌગાતને દુખી ન કરતો. નહીં તો હું ઝંઝાવાતની જેમ પાછો આવીશ. જો તે એને મેણાનો કે ઠપકાનો એક પણ શબ્દ કહ્યો છે તો સમજી લેજે કે આ આલમ આખી આલમ માથે લેશે. સૌગાત મુબારક હો!


(શીર્ષક પંક્તિ : ખલીલ ધનતેજવી)