અડે ને લેપ જેવું લાગતું એવી હવા ક્યાં છે

અડે ને લેપ જેવું લાગતું એવી હવા ક્યાં છે
સજન સૌ ઘાવ રૂઝાવે કહો એવી દવા ક્યાં છે

આ છોકરી શીતલ જેવી જ લાગે છે.’ શોપિંગ મોલમાં થોડે દૂર ઊભેલી એક યુવતી તરફ આંગળી ચીંધીને શ્રીમતીજીએ ઘ્યાન દોર્યું. ‘વાદળી પંજાબી પહેર્યું છે એ.’ શ્રીમતીજીનો હાથ લંબાયો હતો એ દિશામાં જોઇ લીધા પછી મેં ટકોર કરી. ‘એ શીતલ જેવી નથી, પણ શીતલ જ છે. દૂરના ચશ્માં છે પણ તું પહેરતી નથી એમાં આ પ્રોબ્લેમ થાય છે. જો, થોડે દૂર એના પપ્પા જીતુભાઇ પણ ઊભા છે.’


જીતુભાઇ એટલે અમારા જૂના પાડોશી. વીસેક વર્ષથી અમે નારણપુરા રહેવા ગયેલા અને પાછળથી જીતુભાઇ પણ પોળ છોડીને સેટેલાઇટ તરફ રહેવા ગયેલા. વીસ વર્ષ અગાઉ અમે છૂટા પડ્યા ત્યારે અમારી અદિતી પણ ચારેક વર્ષની હતી અને જીતુભાઇની શીતલ પણ એના જેવડી જ હતી.


ગયા વર્ષે એ અમારું ઘર શોધીને કંકોત્રી આપવા આવ્યા ત્યારે સામે મેં પણ એમના હાથમાં અમારી અદિતીના લગ્નની કંકોત્રી પકડાવી દીધી. ‘ધત્ તેરે કી...’ જીતુભાઇ ખડખડાટ હસી પડ્યા હતા. ‘જબરો જોગાનુજોગ થઇ ગયો!


તમારા પ્રસંગમાં હાજરી આપવાનું અમારા માટે શક્ય નથી અને તમે ઇચ્છો તોય શીતલને આશીર્વાદ આપવા તમારાથી નહીં અવાય. સાતમી ડિસેમ્બરે તમારે ત્યાં આઠ વાગ્યે જાન આવશે અને મારે ત્યાં સાડા આઠે! આખા અમદાવાદમાં એ દિવસે ચાર હજાર લગ્ન છે. ખરું થઇ ગયું!’


બસ એ પછી આજ સુધી જીતુભાઇ સાથે મુલાકાત નહોતી થઇ. હું અને શ્રીમતીજી એ તરફ આગળ વઘ્યા. શ્રીમતીજીએ હળવેથી શીતલના ખભે ટપલી મારી એટલે એ ચમકી પછી અમારી સામે સુખદ આશ્ચર્યથી તાકી રહી. અમને જોઇને જીતુભાઇ પણ ઝડપથી આવીને હસી પડ્યા.


‘તમારે આ સુખ...’ શ્રીમતીજીએ જીતુભાઇ અને શીતલ સામે જોઇને હરખ બતાવ્યો. ‘દીકરીને ગાંધીનગરમાં પરણાવી એટલે જ્યારે મન થાય ત્યારે એક કલાકમાં તો એ તમારા ઘરે આવી શકે અથવા તમે ત્યાં પહોંચી શકો.


અમારા અદિતીબહેને પોતાની જાતે મુરતિયો શોઘ્યો તો સારો પણ છેક બેંગ્લોર રહેવાનું એટલે જોવાની બહુ ઇચ્છા થાય તોય શું કરીએ? ફોન ઉપર વાત કરીને મન મનાવવાનું.’


‘આવોને કોઇ વાર નિરાંતે.’ જીતુભાઇએ કાંડા ઘડિયાળ સામે જોયું અને પછી અમને આગ્રહ કર્યો. ‘શાંતિથી સાથે જમવાનું ગોઠવો. એ રીતે ફોન કરીએ આવજો.’ શ્રીમતીજીએ શીતલને પૂછ્યું. ‘તું મજામાં છે ને?’


‘મારા શરીર ઉપરથી નથી લાગતું?’ શીતલે ખિલખિલાટ હસીને સામે સવાલ પૂછ્યો. ‘ખાઇ-પીને જલસા કરું છું. લગ્ન પછી અત્યાર સુધીમાં ચાર કિલો વજન વધી ગયું!’ જીતુભાઇએ એની સામે જોયું અને એ લોકો છૂટા પડ્યા.


છૂટા પડતાં અગાઉ મેં પણ એમણે ઘરે આવવાનું આમંત્રણ આપીને શીતલને સરનામું સમજાવી દીધું.


‘તમે અદિતી માટે નજીક શોઘ્યું હોત તો મને કેટલી રાહત રહેતી?’ ઘરે પહોંચ્યા પછી શ્રીમતીજીએ બળાપો કાઢ્યો. ‘એકની એક દીકરી અને એ છેક બેંગ્લોર રહે. અહીં આપણે બે એકલાં. તમારા કરતાં જીતુભાઇ વધુ સમજદાર. દીકરી માટે ગાંધીનગરમાં જ મુરતિયો શોધી કાઢ્યો!’


‘શીતલ માટે જીતુભાઇ અને પ્રજ્ઞાબહેને મુરતિયો શોધેલો. અદિતીએ આપણા જમાઇની પસંદગી જાતે કરેલી એટલે આપણી પાસે કોઇ વિકલ્પ નહોતો. ’


‘મા-બાપ નજીકમાં હોય તો દીકરી સાસરામાં પણ કેટલી ખુશ રહે?’ શ્રીમતીજીએ યાદ કરાવ્યું. ‘આજે શીતલ કેટલી ખુશખુશાલ હતી એ તમે ના જોયું? આમેય એ છોકરીને એના બાપ ઉપર બહુ લાગણી છે. નવી મા છે એટલે જીતુભાઇએ પણ દીકરીને હથેળીમાં રાખીને ઉછેરી છે.’


બીજા દિવસે સાંજે હું ઓફિસેથી ઘેર આવ્યો. ચા પીને ટપાલમાં આવેલા સામયિકો ઉપર નજર ફેરવતો હતો. શ્રીમતીજી સામે હિંચકા પર બેસીને મેથી ચૂંટી રહ્યા હતા.


‘મેથીના ગોટાનો કાર્યક્રમ છે?’ શીતલે અચાનક આવીને એક્ટિવા પાર્ક કર્યું અને ત્યાંથી જ બૂમ પાડીને પૂછ્યું.


‘આવી જા...’ શ્રીમતીજીએ હસીને એને આવકારી. ‘મેથીના થેપલાં બનાવવાનો વિચાર હતો પણ હવે તારી ઇચ્છા છે તો ગોટા બનાવીશું.’


શીતલ હીંચકા પર શ્રીમતીજીની સાથે બેસી ગઇ અને મેથી ચૂંટવામાં લાગી ગઇ. એની લાંબી આંગળીઓ બહુ ઝડપથી કામ નિપટાવી શકે છે એ હું જોતો હતો એ જ વખતે શ્રીમતીજીએ મને ઊભા થવાનો આદેશ આપ્યો.


‘શીતલને પૂછીને એને ભાવે એવી મીઠાઇ લઇ આવો. લગ્ન પછી છોકરી પહેલી વાર આપણા ઘેર આવી છે એટલે એકલાં મેથીના ગોટા નહીં ચાલે.’


‘અંકલ, મીઠાઇ નહીં લાવો તો ચાલશે. હું ક્યાં પારકી છું?’ શીતલે વિવેકથી કહ્યું. ‘એમ કંઇ ચાલે? લગ્ન પછી તું પહેલી વાર અમારા ઘેર આવે અને મોઢું મીઠું ના કરાવીએ એ સારું ના લાગે.’


‘લગ્ન પછી પહેલી વાર આવી છું એ કબૂલ.’ શીતલે ભીના અવાજે કહ્યું. ‘અને છૂટાછેડા પછી પણ પહેલીવાર આવી છું.’


વીજળી પડી હોય એમ શ્રીમતીજી સ્તબ્ધ બની ગયા. મેથી પડતી મૂકીને એમણે શીતલનો હાથ પકડી લીધો. ‘આ તું શું બોલે છે? ખરેખર સાચું બોલે છે?’


‘સાવ સાચું.’ શીતલની આંખમાં ઝળઝળિયાં ધસી આવ્યા. ‘એ દિવસે શોપિંગ મોલમાં પપ્પા સાથે હતા એટલે મૂંગી રહી. પછી આજે મનનો ભાર હળવો કરવાની ઇચ્છા થઇ એટલે દોડી આવી.’


શ્રીમતીજીએ રસોડામાંથી પાણીનો ગ્લાસ લાવીને એને આપ્યો. ‘આ બધું કઇ રીતે બન્યું? મને તો હજુ માનવામાં નથી આવતું.’


‘માનવામાં તો મનેય નથી આવતું. સાતમી ડિસેમ્બરે લગ્ન થયા અને સાતમી જુલાઇએ તો છૂટાછેડા પણ લઇ લીધા.’


‘તું નિરાંતે બધી વાત કર.’ એનો હાથ પકડીને શ્રીમતીજી ડ્રોઇંગરૂમમાં લઇ ગયા. એ બંને સોફા ઉપર બેઠા હતા. હું એમની સામે ખુરશીમાં ગોઠવાયો.


‘સાત વર્ષની હતી ત્યારે મમ્મીનું અવસાન થયું અને પપ્પાની બહુ ઇચ્છા નહોતી એ છતાં બધા સગાં-સંબંધીઓએ આગ્રહ કરીને એમને ફરી વાર પરણાવ્યા અને નવી મા ઘરમાં આવી.’ શ્રીમતીજીએ શીતલના બંને હાથ પોતાના હાથમાં જકડી રાખ્યા હતા.


શીતલ ધીમા અવાજે એની વ્યથાની વાત કહેતી હતી. ‘શરૂ શરૂમાં તો બહુ સારું ચાલ્યું પણ પછી જાણે હું એની દુશ્મન હોઉ એ રીતે એ વર્તવા લાગી. સ્કૂલની ફી ભરવાની હોય તો પણ ટટળાવી ટટળાવીને આપે. નવાં કપડાં કે ચંપલ માટે પણ રીતસર કરગરવું પડે.


જમવામાં પણ એવું-વધેલું-ઘટેલું જાણે કૂતરાં-બિલાડાંને આપતી હોય એ રીતે આપે. ખરી મા એટલે શું એ બધું મને એ વખતે સમજાતું હતું. રાત્રે એકલી એકલી રડું અને રડીને થાકું એટલે જાતે જ આંખો લૂછી નાખું.’


સહેજ અટકીને શીતલે પાણીનો ગ્લાસ ખાલી કર્યો. ‘કોલેજમાં મોકલવાની નવી માની જરાયે ઇચ્છા નહોતી પણ પપ્પાની પાસે માથું પટકીને રડી એટલે ફર્સ્ટ કલાસ બી.કોમ. થઇ શકી.


એ પછી નવીએ એના કોઇ દૂરના ભાઇ સાથે મારું ચોકઠું ગોઠવવા પ્રયત્ન કર્યો. મારાથી ચૌદ વર્ષ મોટા અને માત્ર મેટ્રિક પાસ મુરતિયા માટે મેં ચોખ્ખી ના પાડી અને આપઘાત કરવાની ધમકી આપી ત્યારે એ પ્રકરણ બંધ થયું.’


‘પછી? આ સગપણ કોણે શોધેલું?’ શ્રીમતીજીએ પૂછ્યું.


‘એ પણ નવી મા જ શોધી લાવેલી. સસરાજી સરકારી પ્રેસમાં નોકરી કરે. ગાંધીનગરમાં ક્વાર્ટર. મુરતિયો ડિપ્લોમા ઇન કોમ્પ્યૂટર અને નવી નવી નોકરી પણ મળેલી. દેખાવે પણ સારો હતો એટલે મેં હા પાડી અને લગ્નની તારીખ નક્કી થઇ.


સગપણ અને લગ્નની વચ્ચે જે ગાળો હતો એ દરમિયાન હું અને હિતેશ પાંચેક વાર સાથે ફરવા ગયા. ફિલ્મ જોઇએ અને હોટલમાં જમીએ. હું બહુ ખુશ હતી.’


‘પછી?’ એ સહેજ અટકી એટલે શ્રીમતીએ પૂછી નાખ્યું.


‘એ મને ફોન કરીને એની ઓફિસ છૂટવાના સમયે બોલાવે. ઇન્કમટેક્સ ઓફિસની સામેના ભાગમાં એક કોમર્શિયલ સેન્ટરમાં એની ઓફિસ હતી. હું ત્યાં નીચે ઊભી રહું અને પંદરેક મિનિટમાં એ સીડી ઊતરીને નીચે આવે એ પછી અમે ફરવા જઇએ.


એ કંપનીની બીજી ઓફિસ એસ.જી.હાઇવે પર હતી એટલે હિતેશે ત્યાં પણ જવું પડતું. એ ત્યાંથી ફોન કરીને મને કહે એટલે હું ત્યાં પહોંચી જતી. એ બહાર આવે અને પછી અમે હાઇવેની કોઇ હોટલમાં જમવા જતા. એ પછી સાતમી ડિસેમ્બરે લગ્ન થયા.


હિતેન સવારે નવ વાગ્યે ઘરેથી નીકળી જાય અને સાંજે સાત પછી ઘરે આવે. સાસુ-સસરા અને દિયરનો સ્વભાવ સારો લાગતો હતો એટલે ધીમે ધીમે એ વાતાવરણમાં સેટ થઇ ગઇ. પણ આખો દિવસ ઘરે બેસી રહેવાનું મને ગમતું નહોતું.


સચિવાલયમાં ડેટા એન્ટ્રી ઓપરેટર તરીકે કામ મળતું હતું એટલે મેં હિતેનને વાત કરી એટલે એણે આ નિર્ણય સાસુ-સસરા પર નાખ્યો. તું નોકરી કરે એનો વાંધો નથી. સસરાજીએ સ્પષ્ટ સૂચના આપી. પણ દર મહિને જે પગાર આવે એ તારી સાસુના હાથમાં આપી દેવો પડશે.


મેં એમની વાત સ્વીકારી લીધી. સંયુક્ત કુટુંબમાં રહીને આ બધી વાતો સ્વીકારવાનું મેં નક્કી કરી લીધું હતું. નોકરી શરૂ કરી દીધી.’


‘એક દિવસ બપોર પછી બધા કોમ્પ્યૂટરમાં કંઇક પ્રોબ્લેમ થયો એટલે હું ઘરે આવવા નીકળી. એ વખતે બપોરના ત્રણ વાગ્યા હતા. રસ્તામાં એક પાનના ગલ્લા ઉપર નજર પડી અને હું સ્તબ્ધ બની ગઇ. હિતેન ત્યાં ઊભો હતો. ચાર-પાંચ મવાલી જેવા મિત્રો સાથે ઊભો રહીને એ બીડી પીતો હતો એ જોઇને હું ચમકી. એણે મને નહોતી જોઇ.


એ રાત્રે મેં બહુ સ્વાભાવિકતાથી પૂછતી હોઉ એ રીતે એને પૂછ્યું તો સાહેબે આરામથી કહ્યું કે સાંજે સાત વાગ્યા સુધી એ એની અમદાવાદની ઓફિસમાં જ હતો!


સ્ત્રીસહજ સભાનતાથી મને લાગ્યું કે કંઇક લોચો છે. બીજા દિવસે હિતેન ઓફિસે જવાનું કહીને નીકળ્યો એ પછી મેં મારા સાસુ પાસે એની ઓફિસનો ફોન નંબર માગ્યો તો એ ગલ્લાંતલ્લાં કરવા લાગ્યા. મારી શંકા હવે વધુ દ્રઢ બની.’


શીતલની આંખમાં ઝળઝળિયાં ધસી આવ્યાં અને ધ્રૂજતા અવાજમાં કડવાશ ભળી. ‘એક અઠવાડિયામાં બધી સચ્ચાઇ મારી સામે આવી ત્યારે મારા પગ નીચેથી ધરતી સરકી ગઇ આન્ટી! હિતેન બારમું પાસ પણ નહોતો! એ કોઇ નોકરી નહોતો કરતો.


મારી નવી માને આ બધી ખબર હતી એ છતાં પપ્પાને આવી ખોટી માહિતી આપીને અમને આબાદ છેતરવામાં આવ્યા હતા! મુરતિયાના સર્ટિફિકેટ આપણે ચેકગિં માટે માગવાના નહોતા અને એ નાલાયકે સાવ ખોટું નાટક કરીને મને ઓફિસના એડ્રેસે મળવા બોલાવેલી.


હું તો નીચે જ ઊભી રહેતી. એ ભાઇ કલાક પહેલાં ત્યાં પહોંચી જતા અને જાણે ઓફિસમાંથી છૂટીને આવતો હોય એવો ડોળ કરતો! આટલી ભયાનક છેતરપિંડી એ બધાએ બહુ ઠંડા કલેજે કરી હતી!


મેં આ ભેદ ખોલી નાખ્યો એ પછી હિતેને મારઝૂડ શરૂ કરી અને બીજા જ દિવસે હું પિયર આવી ગઇ. છૂટાછેડાની તૈયારી કરી અને એ પણ મળી ગયા.’


‘ખરું થઇ ગયું! દુનિયામાં આવા નાલાયકો પણ રહે છે.’ શ્રીમતીએ સહાનુભૂતિથી શીતલ સામે જોયું.


‘માણસો આવા જ હોય આન્ટી! પપ્પાને મારી દશા જોઇને દુ:ખ ના થાય એ વિચારીને સદા હસતું મોઢું રાખું છું. નોકરી પણ શોધી કાઢી છે.


હજુ તો ચોવીસ વર્ષની છું. મારી રીતે જોઇ-ચકાસીને કોઇ સારું પાત્ર મળશે તો લગ્ન કરીશ-બાકી પપ્પા જીવે છે ત્યાં સુધી એમની સેવા કરીશ.’ એણે ઊભા થઇને શ્રીમતીજીનો હાથ પકડ્યો. ‘હવે મેથીના ગોટાની તૈયારી કરીએ.


(શીર્ષક પંક્તિ : લેખક)

કમનસીબી એ જ છે કે આંખ ખાલી બે જ છે

કમનસીબી એ જ છે કે આંખ ખાલી બે જ છે,
શું કરે રાધા કે એના અશ્રુઓ ચોધાર છે.

મારે તને કંઇક કહેવું છે, પરિણય.’ સામે દરિયો ઘૂઘવતો હતો અને બીચ પરની ભીની રેતી ઉપર બેઠેલી સ્વરૂપાએ બાજુમાં બેઠેલા યુવાનને કહ્યું.


‘આવા રોમેન્ટિક વાતાવરણમાં તારા જેવી ખૂબસૂરત છોકરી પાસેથી મારે તો માત્ર એક જ વાક્ય સાંભળવું છે. બોલી નાખ- આઇ લવ યુ!’ પરિણયે નખરાળા અંદાજમાં કહી દીધું. ઢળતી સાંજ હતી. હવામાં ખારી-ખારી ભીનાશ હતી. નવોસવો પરિચય હતો. આકાર પામી રહેલાં સપનાઓ હતા.


સ્વરૂપા અને પરિણય સાયન્સ કોલેજમાં ભણતા હતા. કોલેજની ટ્રીપમાં જોડાઇને ચોરવાડના દરિયાકાંઠે ફરવા માટે આવ્યા હતા. અન્ય યુવાનો-યુવતીઓ નાળિયેરીના ખેતરો તરફ ફરવા ગયા હતા એ તકનો લાભ લઇને આ બંને જણાં સમુદ્રી મોજાંના તાલભર્યા ઘૂઘવાટની સંગાથે ઢળતી સાંજનું એકાંત માણી રહ્યા હતા.


થોડીવારની ખામોશી પછી પરિણયે સ્વરૂપાની દિશામાં જોયું. ફરફરતી લટોની વચ્ચે કેદ પૂરાયેલા ગોરા-ગોરા ચહેરા ઉપર કંઇક ન સમજાય તેવી ઉદાસ રેખાઓ જોવા મળી. એટલું તો સ્પષ્ટ થઇ ગયું કે સ્વરૂપા પ્રેમાલાપ કરવાના મૂડમાં ન હતી.


‘પરિણય, હું અતીતને ભૂલી નથી શકતી.’


‘અતીત?! એટલે કે તારો ભૂતકાળ?’


‘ના, મારો દોસ્ત.’ સ્વરૂપાનો અવાજ ઢીલો પડી ગયો, ‘અતીત મારો બાળપણનો ફ્રેન્ડ હતો. અમે છેક નાનાં હતા ત્યારથી સાથે રમીને મોટા થયા હતા. ભણવામાં પણ બાલમંદિરથી કોલેજ સુધી અમે સાથે જ હતા. અમે હોમવર્ક પણ સાથે જ કરતાં ને પરીક્ષા માટેનું વાંચન પણ સાથે કરતા હતા.


‘તું આમ ‘હતાં-હતાં’ એવું શા માટે બોલે છે? અતીત અત્યારે તારો દોસ્ત નથી રહ્યો? એ ક્યાંક પરદેશમાં ચાલ્યો ગયો છે કે પછી બહારગામ જોબ માટે ગયો છે?’ પરિણયને વાતમાં રસ પડી રહ્યો હતો.


દૂરથી ઉછાળા મારતું એક મોટું મોજું આવ્યું અને બંનેના પગ પલાળીને પાછું વળી ગયું. સ્વરૂપા પણ અતીતની વાત તરફ પાછી ફરી, ‘તારી આ જ ટેવ ખરાબ છે, નવલકથાનું છેલ્લું પૃષ્ઠ અને ફિલ્મનું આખરી દ્રશ્ય ક્યારેય પહેલાં ન જોઇ લેવાય. એમ કરવાથી આખી વાત જ મરી જાય.’


‘સારું ત્યારે! હું અંત જાણવાની કોશિશ નહીં કરું. તું જ એક-એક કરીને તમામ પ્રકરણો વાંચી સંભળાવ.’


………


અતીત બહુ ભોળો છોકરો હતો. અને ભલો પણ. જગતને એ વિસ્મયભરી આંખે જોતો હતો અને રોજ રાત્રે પોતાની અંગત ડાયરીમાં એ એના નિરીક્ષણ વિશેની નોંધ ટપકાવતો હતો. એમાં તમામ વિષયો સમાઇ જતા હતા.


રોજનો અનુભવ. અને એના માટે ડાયરીનું એક પાનું. ક્યારે જાગ્યો, શું જમ્યો, ક્યારે ઊંઘ આવી એવું બધું રોજિંદુ કામ નહીં લખવાનું. પણ કોઇ નવું પુસ્તક વાંચ્યું હોય, નવી કવિતા સાંભળી હોય, કોઇ પણ ક્ષેત્રની વિશિષ્ઠ વ્યક્તિને મળાયું હોય, મિત્રો કે સહાઘ્યાયીઓ સાથે કોઇ ખાટો-મીઠો અનુભવ થયો હોય તો એ વિશે અવશ્ય લખવાનું.


સ્વરૂપા ઘણી વાર જીદ કરતી, ‘મને તારી ડાયરી આપ!’


‘નહીં આપું.’ અતીત ચોકખી મનાઇ ફરમાવી દેતો.


‘ક્યારેક હું ચોરી લઇશ.’


‘એવું ન કરાય. કોઇની અંગત ડાયરી આપણા હાથમાં આવી જાય તો પણ ન વંચાય. સંસ્કારીતાનો એક તકાજો છે.’


છેવટે સ્વરૂપાનાં રૂપાળા હોઠો પર સત્ય આવી જતું, ‘મારે બીજું કંઇ નથી વાંચવું. મારે તો બસ, એટલું જ વાંચવું છે કે તારી ડાયરીમાં તેં મારા વિશે શું લખ્યું છે.’


‘ઓહો! એના માટે ડાયરી વાંચવાની શી જરૂર છે? તારી ઇચ્છા હોય તો એ બધી ગાળો હું તને રૂબરૂમાં સંભળાવી દઉ!’


અતીત એને ચીડવતો અને સ્વરૂપા ચીડાઇ જતી હતી. પછી બંને જુવાન થયા, કોલેજમાં આવ્યા. પણ દોસ્તી અતૂટ રહી. બંને વરસોથી ભેગા ઉછર્યા હોવાને કારણે છૂટથી હળી-મળી શકતા હતા. કોલેજમાં પણ એમના સંબંધ ઉપર લવ, ફ્લર્ટિંગ કે રોમાન્સ નામનો કોઇ સિક્કો નહોતો લાગ્યો.


અતીતનો હવે એના ઘરમાં અલાયદો રૂમ હતો. એ રૂમમાં એના સિવાય કોઇને પ્રવેશવાની મંજૂરી ન હતી. એમાં માત્ર બે જણાં બાકાત હતાં. એક, અતીતની મમ્મી. ઓરડાની સફાઇ માટે કે અતીત વાંચી રહ્યો હોય ત્યારે ચા-નાસ્તો આપવા માટે એની મમ્મી જઇ શકતી હતી.


બીજી વ્યક્તિ સ્વરૂપા હતી. એ તો ગમે ત્યારે તોફાન બનીને અતીતના રૂમમાં ઘૂસી જતી અને વાવાઝોડું બનીને નીકળી જતી હતી. પણ એને જેની કાયમી તલાશ હતી એ ડાયરી ક્યારેય એનાં હાથમાં ન આવતી. અતીત હંમેશાં પોતાની ડાયરીને ટેબલના ખાનામાં લોક મારીને સાચવતો હતો.


અચાનક એક દિવસ સ્વરૂપાને લાગ્યું કે અતીતની તબિયત સારી નથી. એણે પૂછ્યું પણ ખરું, ‘અતીત, તું બીમાર છે?’


‘નહીં તો.’ અતીત હસ્યો. સાચો માણસ ખોટું-ખોટું હસે એવું હસ્યો. પછી એણે જમણો હાથ લાંબો કર્યો, ‘જોઇ લે! મારા હાથને અડીને ખાતરી કરી લે, લાગે છે ક્યાંય તાવ જેવું?’ સ્વરૂપાએ એના હાથને સ્પર્શ કર્યો. હાશ થઇ ગઇ. અતીતને નખમાંય રોગ ન હતો.


પછીનો ઘટનાક્રમ અણધાર્યો અને ઝડપી બની ગયો. અતીત કોલેજમાં ગેરહાજર રહેવા લાગ્યો. વચ્ચે-વચ્ચે એને લઇને એના મમ્મી-પપ્પા અમદાવાદ ઉપડી જવા લાગ્યા. પાછા આવતાં ત્યારે પણ અતીતની હાલત સુધરવાને બદલે બગડતી જતી હતી.


એની મમ્મીની આંખો રાત-દિવસ લાલ અને સૂઝેલી રહેતી હતી. સ્વરૂપા સામે જ આવેલા પોતાના ઘરની બારીમાંથી જોયા કરતી, અતીત મોડી રાત સુધી એના રૂમમાં બેસીને ટેબલ લેમ્પના પ્રકાશમાં એની ડાયરીમાં કશુંક ટપકાવતો રહેતો હતો.


કોલેજના અંતિમ દિવસની અંતિમ પરીક્ષા હતી. અતીતે પણ પરીક્ષાઓ આપી. પછી રિઝલ્ટનો દિવસ આવ્યો. સ્વરૂપા એના ઘરે જઇ પહોંચી, ‘ચાલ, રિઝલ્ટ જોવા.’


‘ના.’ અતીત પથારીમાં સૂતો હતો. એની જીભ ઉપર જિંદગીમાં પહેલી વાર કશુંક માગતો હોય એવી આજીજી ઉપસી આવી, ‘સ્વરૂપા, તું પણ આજે કોલેજમાં ન જા ને! આજે મારી પાસે બેસ તો મને ગમશે.’


‘ના, રિઝલ્ટ માટે તો જવું જ પડે. તને મૂડ ન હોય તો તું આરામ કર. હું તારું રિઝલ્ટ પણ લેતી આવીશ. આટલું કહીને સ્વરૂપા દોડી ગઇ. એની ઇચ્છા તો અડધા કલાકમાં પાછા ફરી જવાની હતી, પણ મિત્રો અને સહેલીઓ સાથે ગપ્પા-ગોષ્ઠિ કરવામાં બે કલાક ઊડી ગયા.


જ્યારે એ ઘરે આવી, ત્યારે જિંદગીનો સૌથી મોટો આઘાત એની રાહ જોઇ રહ્યો હતો. આખી શેરી અતીતના ઘર આગળ જમા થઇ ગઇ હતી. અતીતની મમ્મી રડી-રડીને બેહોશ થઇ જવાની તૈયારીમાં હતી. પપ્પા પાગલ બનીને માથું પછાડતા હતા. ડૂમો, ડૂસકાં અને આક્રંદની અનરાધાર હેલી વચ્ચેથી જે માહિતી જાણવા મળી તે આટલી હતી :


અતીતનું અવસાન થયું છે. એને બ્લડ કેન્સર થયું હતું. એક્યુટ લ્યૂકેમિયા. જીવતા માણસની રક્તવાહિનીઓમાં વહેતું કાતીલ મોત. એવો રોગ જે સારવાર માટે ખાસ સમય આપતો નથી અને જીવવા માટે ઝાઝી આવરદા બક્ષતો નથી.


બારમું-તેરમું પતી ગયા પછી અતીતના મમ્મીએ એક સાંજે સ્વરૂપાને બોલાવી. પાસે બેસાડીને કહ્યું, ‘બેટા, અતીત આ દુનિયા માટે ભલે નથી રહ્યો, પણ અમે છીએ ત્યાં સુધી આ ઘરમાં તો એ જીવશે જ. અમે નક્કી કર્યું છે કે અતીતનો ઓરડો અમે જેમનો તેમ સાચવી રાખીશું.


એમાંની એક પણ ચીજવસ્તુ આઘી-પાછી નહીં થાય. એ ઓરડામાં માત્ર બે જ વ્યક્તિઓ જઇ શકશે, એક હું અને બીજી તું.’


સ્વરૂપા રડી પડી, ‘આન્ટી, મને એક વાત નથી સમજાતી. અતીતે પોતાની બીમારીની વાત મારાથી છુપાવી શા માટે? તમે પણ મને કેમ કંઇ ન જણાવ્યું?’


‘અતીતે મનાઇ ફરમાવી હતી. એને ડર હતો કે તું ભાંગી પડીશ.’ આન્ટીએ આંખો લૂછી, ‘મને લાગે છે કે એ સાચો હતો. તને ખબર પડી હોત તો પણ તું શું કરી શકી હોત, સ્વરૂપા?’


‘બીજું કશું તો ન કરી શકી હોત, આન્ટી! પણ કમ સે કમ છેલ્લા દિવસે અતીતની કહેવાની ઉપરવટ જઇને રિઝલ્ટ માટે કોલેજમાં તો ન જ ગઇ હોત!’


એ સાંજે અતીતની ટૂંકી જિંદગીની બે મહત્વની નારીઓ સાથે બેસીને ખૂબ રડી. આંખોના કૂવા ઊલેચી નાખ્યા. પછી આન્ટીએ આંચકાજનક સમાચાર આપ્યા, ‘તારે અતીતની ડાયરી વાંચવી હતી ને! જા, ડાયરી એના ટેબલ પર પડી છે. એ પોતે જ મૂકતો ગયો છે.


અમારા માટે એનો એક અક્ષર પણ વાંચવાની મનાઇ છે. પણ એણે કહ્યું છે - ‘સ્વરૂપા આવે તો એને ડાયરી વાંચવા દેજો!’ જા, બેટા, તારો મિત્ર અક્ષરરૂપે તારી વાટ જોઇ રહ્યો છે.’


સ્વરૂપા દોડી ગઇ. ડાયરીઓ તો આટલા બધા વરસોમાં કેટલી બધી લખાઇ હશે? પણ છેલ્લા વરસની ડાયરી મેજ ઉપર મોજૂદ હતી. સ્વરૂપા છપ્પનિયા કાળનો કોઇ દુકાળિયો અનાજ ઉપર તૂટી પડે એમ ડાયરી ઉપર તૂટી પડી.


... ... ...


ચોરવાડની ધરતી ઉપર રાતના અંધારા પથરાઇ રહ્યા હતા. દરિયાઇ મોજાંનો હવે ઘૂઘવાટ જ સાંભળી શકાતો હતો. પરિણય ચૂપચાપ સ્વરૂપાની વાતો સાંભળી રહ્યો હતો. અતીત વિશેની અતીત-સફર પૂરી થઇ.


‘બસ, મારે આટલું જ કહેવાનું હતું. પરિણય, તું મને ગમે છે. તારી સાથે લગ્ન કરીને હું સુખી થઇશ એ હું જાણું છું. પણ હું તને છેતરવા નહોતી માગતી. પરિણય, તું મારી બીજી પસંદગી હોઇશ. અતીત જ્યાં સુધી જીવતો હતો, ત્યાં સુધી મારો દોસ્ત હતો. પછી એની ડાયરીએ મને જણાવ્યું કે અમે...’


‘ડાયરીમાં શું હતું, સ્વરૂપા?’ પરિણય પૂછી બેઠો. ‘અતીતના ઓરડામાં ટેબલ હતું. ટેબલ પર ડાયરી હતી. ડાયરીમાં પાનાંઓ હતાં અને પાને-પાને હું હતી. સ્વરૂપા... સ્વરૂપા... સ્વરૂપા! ડાયરીનું છેલ્લું પાનું કોરું મૂકીને અતીત ચાલ્યો ગયો.’ સ્વરૂપાની આંખો ક્ષિતિજમાં ઝબૂકતી આગબોટના આગિયા તરફ હતી.


‘એ છેલ્લું પાનું તેં કોરું શા માટે રહેવા દીધું, સ્વરૂપા?’ પરિણયે પ્રેમિકાનો કોમળ હાથ ઝાલીને મૃદુતાપૂર્વક કહ્યું, ‘આપણે લગ્ન કરતાં પહેલાં છેલ્લી વાર અતીતના ઘરે જઇશું. હું બહાર જ બેસીશ. તું એના ઓરડામાં જઇને આટલું કરજે :


ડાયરીના છેલ્લા કોરા પાના ઉપર લખી આવજે- અતીત, હું પણ તને ચાહતી હતી! એ પછી જ તું મારો સ્વીકાર કરજે.’ પરિણયે કહ્યું અને પછી બંને ઊભા થયા. અતીત સમાપ્ત થઇ ગયો હતો, પણ ભવિષ્ય જાગી રહ્યું હતું.


(શીર્ષક પંક્તિ : હિતેન આનંદપરા)

ઝાંઝવા જળ સીંચશે એ આશ પર

ઝાંઝવા જળ સીંચશે એ આશ પર,
રણમાં તૃષ્ણાએ કરી છે વાવણી

કોઇક કોઇક દિવસ જ અશુભ હોતા હશે? આપણે માનીએ કે ન માનીએ, પણ ચોક્કસ એવું હોવું જોઇએ. હું જે દિવસને આજે યાદ કરવા બેઠો છું એ આવો જ એક અશુભ દિન હતો. યાદ કરવો ન ગમે એવો મનહૂસ.


મોડી રાતના ઊજાગરાને પાંપણના ઢાંકણની અંદર પોઢાડીને હું વહેલી સવારનું સમાધિવશ સ્વાગત કરતો પથારીમાં પડ્યો હતો, ત્યાં અચાનક ટેલિફોનના ડબલામાંથી કાન ઉપર હથોડો વીંઝાયો. મેં ઘેનભરી દશામાં જ યંત્રવત્, રિસિવર ઉઠાવ્યું. બસ, એ દિવસ પૂરતી મારી એ આખરી સુખની ક્ષણ હતી. મારી બદકિસ્મતીની શરૂઆત ટેલિફોનના રિસિવરમાંથી મારા કાનમાં રેડાણી.


મારા સ્ટાફનાં બહેનનો ગભરાટભર્યો સ્વર હતો અને મને કહી રહ્યો હતો, ‘સર, જલદી નીચે આવો! એક ઇમરજન્સી પેશન્ટ છે. સખત બ્લિડિંગ થઇ રહ્યું છે...’ આગળ વધારે કશુંય બોલવાની ન તો એણે જરૂર હતી, ન મારે સાંભળવાની.


ઇમરજન્સી કેસનો તાપ સ્પર્શતાવેંત મીઠી ઊંઘનું ઝાકળ ક્ષણોની પાંખ ઉપર સવાર થઇને ઊડી ગયું. સવારના ઊઠીને બ્રશ કરવાની કે મોં ધોવાની તો વાત જ ક્યાં રહી, પણ સ્થળ અને સમય વિશે સભાન થવાની પણ સૂધ ન રહી. સ્લીપરમાં પગ ઘાલીને દોડી પડ્યો.


નીચે આવેલા નર્સિંગ હોમમાં જઇને જોયું તો લોહીમાં લથબથ એક મુસ્લિમ ઔરત ટેબલ ઉપર સૂતી હતી. બ્લડ એટલું બધું નીકળી ગયું હતું કે જેટલું ઐના ભીના કપડાંમાં હતું એટલું લોહી કદાચ બાઇનાં શરીરમાં નહીં રહ્યું હોય!

મારી આંગળીઓ એની ‘પલ્સ’ ઉપર ગઇ. ધબકારા ચેતનાની સફરના આખરી પડાવ ઉપર પહોંચવાની તૈયારીમાં હતા. મેં સ્ટાફ નર્સને સહેજ ઊચા સ્વરમાં ધમકાવી નાખી, ‘આને ટેબલ ઉપર કોને પૂછીને સૂવડાવી દીધી? આ તો જનરલ હોસ્પિટલને લાયક કેસ છે. ભાગ્યે જ બચે. મારા આવવા સુધી રાહ તો જોવી હતી...’


એય બાપડી શું કરે? દર્દીના સગાંવહાલાં ધડાધડ દોડતાં આવીને મરણોન્મુખ વ્યક્તિને ટેબલ ઉપર ચડાવી દે, ત્યારે માનવતા ખાતર પણ એમને અટકાવે કોણ? પણ મારા માટે ધર્મસંકટ જેવો મામલો હતો.


સંજોગો એવા હતા કે હું દર્દીની સારવાર શરૂ કરું એ પહેલાં જ એ મરી જવાની શક્યતા હતી. મારા કપાળે કશું જ કર્યા વગર અપજશની કાળી ટીલી ચોંટવાની પૂરેપૂરી શક્યતા ડોકાતી હતી.


દર્દીની સાથે આવેલા ટોળામાંથી એક પીઢ મહિલાને મેં અંદર બોલાવી. એણે મારી ટૂંકી પૂછપરછના જવાબમાં સાવ ટૂંકો પણ મુદ્દાસરનો ખુલાસો પીરસી દીધો, ‘યે સલમા હૈ. મેરી બેટી. પેટ સે હૈ. તીસરા મહિના ચલ રહા હૈ. આજ ફજરમેં અચાનક ખૂન ટૂટ પડા ઔર યે બેહોશ હો ગઇ.’


હું સમજી ગયો કે આ કેસ ઇન્કમ્પ્લીટ એબોર્શનનો મામલો હતો. તાત્કાલિક ક્યુરેટિંગ કરવાની સખ્ત જરૂર હતી. તો જ રકતસ્રાવ બંધ થાય, પણ ક્યુરેટિંગ કરવા માટે તો સલમા ‘ફિટ’ હોવી જોઇએ?


સમય બગાડવાનો સવાલ ન હતો. સલમાનો કેસ હાથમાં લેવાનો હું ઇન્કાર પણ કરી શકું, પણ પછી જનરલ હોસ્પિટલ સુધીની સફરમાં એની છાતીનું એન્જિન અધવચ્ચે જ બંધ પડી જાય એમ હતું.


મેં વિચાર કરવાનું પડતું મેલ્યું અને આચરણનો આરંભ કર્યો. કોલેપ્સ્ડ થઇ ચૂકેલી સલમાની નસ પકડીને ગ્લુકોઝ સેલાઇનની બોટલ ચડાવી. તાબડતોબ બ્લડ બેન્કમાંથી ચાર બાટલા લોહી મંગાવ્યું. ઇન્જેકશનો, એન્ટિબાયોટિક્સ, એનેસ્થેટિસ્ટ અને ક્યુરેટિંગ.


સતત ફફડતા હૈયે મેં બે કલાક સુધી સઘન સારવાર કરી. સલમા હવે સલામત હતી. મેં દવાઓ, બ્લડબેન્ક અને એનેસ્થેટિસ્ટના ચૂકવણા મારા ખિસ્સામાંથી ભોગવ્યા. સાંજે સલમાના પતિને કાને પૈસાની વાત નાખી.


એ ઊભો થઇ ગયો, ‘પૈસા તો મેરે પાસ એક ભી નહીં હૈં.’


‘અરે, કેવી વાત કરો છો તમે? હું મારી મહેનતની તો હજુ કિંમત જ નથી માગતો, ફક્ત તમારી પત્નીનાં પ્રાણ બચાવવા માટે મેં કરેલા ખર્ચની વાત કરી રહ્યો છું. જો ખિસ્સામાં એક પણ પૈસો ન હતો, તો પછી તમે લોકો એને ખાનગી નર્સિંગ હોમમાં લાવ્યા શા માટે? અહીંથી દસ જ મિનિટનાં અંતરે જનરલ હોસ્પિટલ છે, ત્યાં એને લઇ જવી હતી ને?’


‘વહીં તો જા રહે થે હમ! લૈકિન બિચ રાસ્તે મેં વો બેહોશ હો ગઇ, તો રિક્ષાવાલા ઘબરા ગયા. પુલીસ કા લફડા હોગ ઐસા સોચકર હમકો ઇધર હી ચ ઉતારકે ભાગ ગયા...’


બીજે દિવસે સલમા એનાં પગ ઉપર ચાલીને ઠાઠથી રવાના થઇ ગઇ. હું લાચાર બનીને એનાં કદમો હેઠળ ચંપાયેલા રૂપિયા બે હજારને વિલોકતો રહ્યો.


ક્યારેક કો’ક એક દિવસને બદલે એક પૂરું અઠવાડિયું અશુભ સિદ્ધ થતું હોય છે. સલમાવાળી ઘટના બની એ આખુંયે સપ્તાહ મારા માટે લાખના બાર હજાર કરવા જેવું સાબિત થયું.


બુધવારે સાંજે એક દેવીપૂજક સ્ત્રી આવીને સુવાવડ કરાવી ગઇ. એના કુબામાં સૂરજ પ્રગટે એમાં આપણને શો વાંધો હોય? પણ મને વાંધો નડ્યો, કારણ કે એનો સૂરજ મારો અજવાસ ઝૂંટવી ગયો. પાંચ હજાર રૂપિયાની મહેનતની ફોરસેપ્સ ડિલિવરી માથે પડી એ તો સહન કરી લેવાય, પણ પંદરસો રૂપિયાની મેડિસિન્સ અને પાંચસો રૂપિયા એનેસ્થેસિયાના પણ મારે ભોગવી લેવાનો વારો આવ્યો.


શનિવારે એક પેશન્ટ આખેઆખું સિઝેરિયન ગુપચાવીને ઓડકાર સાથે ઘરભેગી થઇ ગઇ. એ કોઇ ગરીબ કેસ ન હતો, પણ રીઢા ગુનેગાર જેવો મામલો હતો. એ પરિવારની દરેક સ્ત્રી દરેક પ્રસૂતિ વખતે ડોક્ટર બદલતી રહેતી હતી. કામ કઢાવીને પછી એક પણ પૈસો નહીં ચૂકવવાનો. બંટી ઔર બબલી ટાઇપના ઘણાં દર્દીઓ મળી આવે છે. આ વખતે મારો ભોગ લેવાયો.


અઠવાડિયાના અંતે હું વ્યગ્રચિત્ત બનીને બેઠો હતો. પૂરું સપ્તાહ પુષ્કળ મહેનત કર્યા પછી એક પણ પૈસો કમાવા મળ્યો ન હતો. મારી અંગત ખોટ જ સત્તર હજાર રૂપિયા જેવી થતી હતી. આ મારો ખર્ચ હતો, નુકસાન હતું, કબૂલ કરું છું કે નાની-મોટી ઘાલખાધ દરેક ધંધામાં રહેતી જ હોય છે, પણ આ તો ખાધ હતી ઘર બાળીને તીરથ કરવા જેવી વાત હતી.


એક માનવતાસભર વ્યવસાયમાં બેઠો છું એટલે કોઇ દરદી બિલમાં નાની-મોટી કાપકૂપ કરી જાય છે, ત્યારે હું હસીને ચલાવી લઉ છું, પણ આ તો પદ્ધતિસરની લૂંટ જ હતી.


આવી લૂંટ જો એકાદ-બે માસ સુધી ચાલતી રહે તો ઉઠમણું થઇ જાય. માનવતા, દયા, ઉદારતા, સમભાવ જેવા શબ્દોમાંથી ભરોસો ઊઠી જાય એવું વાતાવરણ હતું.


બસ, આશ્વાસન હતું તો એક જ વાતનું હતું, મારા મનમાં એક વાત ઠસી ગઇ હતી કે આ તો જવલ્લે જ બનતી ઘટના હતી. હોય! ક્યારેક કોઇક એકાદ દિવસ કે એકાદ અઠવાડિયું મનહુસ હોઇ શકે છે.


………


રવિવારની સવાર. હું ચા-નાસ્તાની સાથે સાથે ‘દિવ્ય ભાસ્કર’ના પાનાંઓ માણી રહ્યો હતો, ત્યાં અચાનક એક મુલાકાતી મળવા માટે આવ્યા. અપરિચિત સન્નારી હતાં. આશરે પંચવાન વર્ષનાં હશે.


‘માફ કરજો, શરદભાઇ! ફોન કર્યા વગર જ આવી ચડી છું.’ એમનાં સ્વરમાં બનાવટી વિવેકને બદલે અસલી શાલીનતા ઝળકતી હતી, ‘હૈયામાં એક ભાવ જન્મ્યો એ શમી જાય એની પહેલાં તમને મળવું જરૂરી લાગ્યું, એટલે તમારો ફોન નંબર શોધવા માટે સમય નથી બગાડ્યો.’


‘વાંધો નહીં, બહેન! હવે જ્યારે આવી જ ગયાં છો, ત્યારે કામ બાબત પણ જરા...’


એમણે પર્સમાંથી એક બંધ પરબીડીયું કાઢીને મારા હાથમાં મૂકી દીધું, ‘આમાં થોડાંક રૂપિયા છે. બહુ મોટી રકમ નથી, પણ મારો દીકરો આજના દિવસે અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામ્યો હતો. એની સ્મૃતિમાં હું દર વરસે નાની એવી રકમનું દાન કરતી રહું છું.


તમારા લેખો છેલ્લાં દોઢેક દાયકાથી વાંચતી આવી છું. દાન આપવા માટેના સરનામાં તમારી કટારમાંથી જ મેળવી લઉ છું. પણ આ વખતે મનમાં વિચાર આવ્યો કે... આ રકમ તમારા જ હાથમાં... તમને વાંધો ન હોય તો... તમારા દવાખાનામાં પણ ગરીબ દરદીઓ આવતા હશે ને? તમારી ફી પેટે નથી આપતી... પણ દવાઓ- ઇન્જેકશનો કે લેબોરેટરીના ખર્ચના...


તમારી નિષ્ઠા વિશે મને શ્રદ્ધા છે.. પ્લીઝ, લઇ લો! ના ન પાડશો...’


એ બહેન એવી રીતે પૈસા મને આપી રહ્યાં હતાં, જાણે કે મારી પાસેથી લઇ રહ્યાં હોય! એમની આંખોમાં યાચનાની દીનતા ઝલકતી હતી.


‘કેટલી રકમ છે?’ મેં પૂછ્યું.


‘વધારે નથી, ફક્ત સત્તર હજાર છે.’


મેં ખુલ્લી બારીમાંથી દેખાતા ભૂરા, અફાટ આસમાન સામે જોયું અને મારાથી બોલી જવાયું, ‘વાહ રે, ઇશ્વર! તું બી કોમર્સનો ગ્રેજ્યુએટ છે. તારું ગણિત પાક્કું છે. શું આંકડો નિભાવ્યો છે!’


એ ક્ષણે મને સમજાયું કે સોમવારથી શરૂ થતાં છ દિવસ કોઇક વાર ભારે અશુભ હોઇ શકે છે, પણ એનું સમાપન હંમેશાં સાતમાં દિવસે, રવિવારની કલ્યાણમયી શુભ સવારથી થતું હોય છે.

ઝાંઝવા જળ સીંચશે એ આશ પર

ઝાંઝવા જળ સીંચશે એ આશ પર,
રણમાં તૃષ્ણાએ કરી છે વાવણી

કોઇક કોઇક દિવસ જ અશુભ હોતા હશે? આપણે માનીએ કે ન માનીએ, પણ ચોક્કસ એવું હોવું જોઇએ. હું જે દિવસને આજે યાદ કરવા બેઠો છું એ આવો જ એક અશુભ દિન હતો. યાદ કરવો ન ગમે એવો મનહૂસ.


મોડી રાતના ઊજાગરાને પાંપણના ઢાંકણની અંદર પોઢાડીને હું વહેલી સવારનું સમાધિવશ સ્વાગત કરતો પથારીમાં પડ્યો હતો, ત્યાં અચાનક ટેલિફોનના ડબલામાંથી કાન ઉપર હથોડો વીંઝાયો. મેં ઘેનભરી દશામાં જ યંત્રવત્, રિસિવર ઉઠાવ્યું. બસ, એ દિવસ પૂરતી મારી એ આખરી સુખની ક્ષણ હતી. મારી બદકિસ્મતીની શરૂઆત ટેલિફોનના રિસિવરમાંથી મારા કાનમાં રેડાણી.


મારા સ્ટાફનાં બહેનનો ગભરાટભર્યો સ્વર હતો અને મને કહી રહ્યો હતો, ‘સર, જલદી નીચે આવો! એક ઇમરજન્સી પેશન્ટ છે. સખત બ્લિડિંગ થઇ રહ્યું છે...’ આગળ વધારે કશુંય બોલવાની ન તો એણે જરૂર હતી, ન મારે સાંભળવાની.


ઇમરજન્સી કેસનો તાપ સ્પર્શતાવેંત મીઠી ઊંઘનું ઝાકળ ક્ષણોની પાંખ ઉપર સવાર થઇને ઊડી ગયું. સવારના ઊઠીને બ્રશ કરવાની કે મોં ધોવાની તો વાત જ ક્યાં રહી, પણ સ્થળ અને સમય વિશે સભાન થવાની પણ સૂધ ન રહી. સ્લીપરમાં પગ ઘાલીને દોડી પડ્યો.


નીચે આવેલા નર્સિંગ હોમમાં જઇને જોયું તો લોહીમાં લથબથ એક મુસ્લિમ ઔરત ટેબલ ઉપર સૂતી હતી. બ્લડ એટલું બધું નીકળી ગયું હતું કે જેટલું ઐના ભીના કપડાંમાં હતું એટલું લોહી કદાચ બાઇનાં શરીરમાં નહીં રહ્યું હોય!

મારી આંગળીઓ એની ‘પલ્સ’ ઉપર ગઇ. ધબકારા ચેતનાની સફરના આખરી પડાવ ઉપર પહોંચવાની તૈયારીમાં હતા. મેં સ્ટાફ નર્સને સહેજ ઊચા સ્વરમાં ધમકાવી નાખી, ‘આને ટેબલ ઉપર કોને પૂછીને સૂવડાવી દીધી? આ તો જનરલ હોસ્પિટલને લાયક કેસ છે. ભાગ્યે જ બચે. મારા આવવા સુધી રાહ તો જોવી હતી...’


એય બાપડી શું કરે? દર્દીના સગાંવહાલાં ધડાધડ દોડતાં આવીને મરણોન્મુખ વ્યક્તિને ટેબલ ઉપર ચડાવી દે, ત્યારે માનવતા ખાતર પણ એમને અટકાવે કોણ? પણ મારા માટે ધર્મસંકટ જેવો મામલો હતો.


સંજોગો એવા હતા કે હું દર્દીની સારવાર શરૂ કરું એ પહેલાં જ એ મરી જવાની શક્યતા હતી. મારા કપાળે કશું જ કર્યા વગર અપજશની કાળી ટીલી ચોંટવાની પૂરેપૂરી શક્યતા ડોકાતી હતી.


દર્દીની સાથે આવેલા ટોળામાંથી એક પીઢ મહિલાને મેં અંદર બોલાવી. એણે મારી ટૂંકી પૂછપરછના જવાબમાં સાવ ટૂંકો પણ મુદ્દાસરનો ખુલાસો પીરસી દીધો, ‘યે સલમા હૈ. મેરી બેટી. પેટ સે હૈ. તીસરા મહિના ચલ રહા હૈ. આજ ફજરમેં અચાનક ખૂન ટૂટ પડા ઔર યે બેહોશ હો ગઇ.’


હું સમજી ગયો કે આ કેસ ઇન્કમ્પ્લીટ એબોર્શનનો મામલો હતો. તાત્કાલિક ક્યુરેટિંગ કરવાની સખ્ત જરૂર હતી. તો જ રકતસ્રાવ બંધ થાય, પણ ક્યુરેટિંગ કરવા માટે તો સલમા ‘ફિટ’ હોવી જોઇએ?


સમય બગાડવાનો સવાલ ન હતો. સલમાનો કેસ હાથમાં લેવાનો હું ઇન્કાર પણ કરી શકું, પણ પછી જનરલ હોસ્પિટલ સુધીની સફરમાં એની છાતીનું એન્જિન અધવચ્ચે જ બંધ પડી જાય એમ હતું.


મેં વિચાર કરવાનું પડતું મેલ્યું અને આચરણનો આરંભ કર્યો. કોલેપ્સ્ડ થઇ ચૂકેલી સલમાની નસ પકડીને ગ્લુકોઝ સેલાઇનની બોટલ ચડાવી. તાબડતોબ બ્લડ બેન્કમાંથી ચાર બાટલા લોહી મંગાવ્યું. ઇન્જેકશનો, એન્ટિબાયોટિક્સ, એનેસ્થેટિસ્ટ અને ક્યુરેટિંગ.


સતત ફફડતા હૈયે મેં બે કલાક સુધી સઘન સારવાર કરી. સલમા હવે સલામત હતી. મેં દવાઓ, બ્લડબેન્ક અને એનેસ્થેટિસ્ટના ચૂકવણા મારા ખિસ્સામાંથી ભોગવ્યા. સાંજે સલમાના પતિને કાને પૈસાની વાત નાખી.


એ ઊભો થઇ ગયો, ‘પૈસા તો મેરે પાસ એક ભી નહીં હૈં.’


‘અરે, કેવી વાત કરો છો તમે? હું મારી મહેનતની તો હજુ કિંમત જ નથી માગતો, ફક્ત તમારી પત્નીનાં પ્રાણ બચાવવા માટે મેં કરેલા ખર્ચની વાત કરી રહ્યો છું. જો ખિસ્સામાં એક પણ પૈસો ન હતો, તો પછી તમે લોકો એને ખાનગી નર્સિંગ હોમમાં લાવ્યા શા માટે? અહીંથી દસ જ મિનિટનાં અંતરે જનરલ હોસ્પિટલ છે, ત્યાં એને લઇ જવી હતી ને?’


‘વહીં તો જા રહે થે હમ! લૈકિન બિચ રાસ્તે મેં વો બેહોશ હો ગઇ, તો રિક્ષાવાલા ઘબરા ગયા. પુલીસ કા લફડા હોગ ઐસા સોચકર હમકો ઇધર હી ચ ઉતારકે ભાગ ગયા...’


બીજે દિવસે સલમા એનાં પગ ઉપર ચાલીને ઠાઠથી રવાના થઇ ગઇ. હું લાચાર બનીને એનાં કદમો હેઠળ ચંપાયેલા રૂપિયા બે હજારને વિલોકતો રહ્યો.


ક્યારેક કો’ક એક દિવસને બદલે એક પૂરું અઠવાડિયું અશુભ સિદ્ધ થતું હોય છે. સલમાવાળી ઘટના બની એ આખુંયે સપ્તાહ મારા માટે લાખના બાર હજાર કરવા જેવું સાબિત થયું.


બુધવારે સાંજે એક દેવીપૂજક સ્ત્રી આવીને સુવાવડ કરાવી ગઇ. એના કુબામાં સૂરજ પ્રગટે એમાં આપણને શો વાંધો હોય? પણ મને વાંધો નડ્યો, કારણ કે એનો સૂરજ મારો અજવાસ ઝૂંટવી ગયો. પાંચ હજાર રૂપિયાની મહેનતની ફોરસેપ્સ ડિલિવરી માથે પડી એ તો સહન કરી લેવાય, પણ પંદરસો રૂપિયાની મેડિસિન્સ અને પાંચસો રૂપિયા એનેસ્થેસિયાના પણ મારે ભોગવી લેવાનો વારો આવ્યો.


શનિવારે એક પેશન્ટ આખેઆખું સિઝેરિયન ગુપચાવીને ઓડકાર સાથે ઘરભેગી થઇ ગઇ. એ કોઇ ગરીબ કેસ ન હતો, પણ રીઢા ગુનેગાર જેવો મામલો હતો. એ પરિવારની દરેક સ્ત્રી દરેક પ્રસૂતિ વખતે ડોક્ટર બદલતી રહેતી હતી. કામ કઢાવીને પછી એક પણ પૈસો નહીં ચૂકવવાનો. બંટી ઔર બબલી ટાઇપના ઘણાં દર્દીઓ મળી આવે છે. આ વખતે મારો ભોગ લેવાયો.


અઠવાડિયાના અંતે હું વ્યગ્રચિત્ત બનીને બેઠો હતો. પૂરું સપ્તાહ પુષ્કળ મહેનત કર્યા પછી એક પણ પૈસો કમાવા મળ્યો ન હતો. મારી અંગત ખોટ જ સત્તર હજાર રૂપિયા જેવી થતી હતી. આ મારો ખર્ચ હતો, નુકસાન હતું, કબૂલ કરું છું કે નાની-મોટી ઘાલખાધ દરેક ધંધામાં રહેતી જ હોય છે, પણ આ તો ખાધ હતી ઘર બાળીને તીરથ કરવા જેવી વાત હતી.


એક માનવતાસભર વ્યવસાયમાં બેઠો છું એટલે કોઇ દરદી બિલમાં નાની-મોટી કાપકૂપ કરી જાય છે, ત્યારે હું હસીને ચલાવી લઉ છું, પણ આ તો પદ્ધતિસરની લૂંટ જ હતી.


આવી લૂંટ જો એકાદ-બે માસ સુધી ચાલતી રહે તો ઉઠમણું થઇ જાય. માનવતા, દયા, ઉદારતા, સમભાવ જેવા શબ્દોમાંથી ભરોસો ઊઠી જાય એવું વાતાવરણ હતું.


બસ, આશ્વાસન હતું તો એક જ વાતનું હતું, મારા મનમાં એક વાત ઠસી ગઇ હતી કે આ તો જવલ્લે જ બનતી ઘટના હતી. હોય! ક્યારેક કોઇક એકાદ દિવસ કે એકાદ અઠવાડિયું મનહુસ હોઇ શકે છે.


………


રવિવારની સવાર. હું ચા-નાસ્તાની સાથે સાથે ‘દિવ્ય ભાસ્કર’ના પાનાંઓ માણી રહ્યો હતો, ત્યાં અચાનક એક મુલાકાતી મળવા માટે આવ્યા. અપરિચિત સન્નારી હતાં. આશરે પંચવાન વર્ષનાં હશે.


‘માફ કરજો, શરદભાઇ! ફોન કર્યા વગર જ આવી ચડી છું.’ એમનાં સ્વરમાં બનાવટી વિવેકને બદલે અસલી શાલીનતા ઝળકતી હતી, ‘હૈયામાં એક ભાવ જન્મ્યો એ શમી જાય એની પહેલાં તમને મળવું જરૂરી લાગ્યું, એટલે તમારો ફોન નંબર શોધવા માટે સમય નથી બગાડ્યો.’


‘વાંધો નહીં, બહેન! હવે જ્યારે આવી જ ગયાં છો, ત્યારે કામ બાબત પણ જરા...’


એમણે પર્સમાંથી એક બંધ પરબીડીયું કાઢીને મારા હાથમાં મૂકી દીધું, ‘આમાં થોડાંક રૂપિયા છે. બહુ મોટી રકમ નથી, પણ મારો દીકરો આજના દિવસે અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામ્યો હતો. એની સ્મૃતિમાં હું દર વરસે નાની એવી રકમનું દાન કરતી રહું છું.


તમારા લેખો છેલ્લાં દોઢેક દાયકાથી વાંચતી આવી છું. દાન આપવા માટેના સરનામાં તમારી કટારમાંથી જ મેળવી લઉ છું. પણ આ વખતે મનમાં વિચાર આવ્યો કે... આ રકમ તમારા જ હાથમાં... તમને વાંધો ન હોય તો... તમારા દવાખાનામાં પણ ગરીબ દરદીઓ આવતા હશે ને? તમારી ફી પેટે નથી આપતી... પણ દવાઓ- ઇન્જેકશનો કે લેબોરેટરીના ખર્ચના...


તમારી નિષ્ઠા વિશે મને શ્રદ્ધા છે.. પ્લીઝ, લઇ લો! ના ન પાડશો...’


એ બહેન એવી રીતે પૈસા મને આપી રહ્યાં હતાં, જાણે કે મારી પાસેથી લઇ રહ્યાં હોય! એમની આંખોમાં યાચનાની દીનતા ઝલકતી હતી.


‘કેટલી રકમ છે?’ મેં પૂછ્યું.


‘વધારે નથી, ફક્ત સત્તર હજાર છે.’


મેં ખુલ્લી બારીમાંથી દેખાતા ભૂરા, અફાટ આસમાન સામે જોયું અને મારાથી બોલી જવાયું, ‘વાહ રે, ઇશ્વર! તું બી કોમર્સનો ગ્રેજ્યુએટ છે. તારું ગણિત પાક્કું છે. શું આંકડો નિભાવ્યો છે!’


એ ક્ષણે મને સમજાયું કે સોમવારથી શરૂ થતાં છ દિવસ કોઇક વાર ભારે અશુભ હોઇ શકે છે, પણ એનું સમાપન હંમેશાં સાતમાં દિવસે, રવિવારની કલ્યાણમયી શુભ સવારથી થતું હોય છે.