ફળે છે બધી ક્યાં દુવાઓ નિરંતર

ફળે છે બધી ક્યાં દુવાઓ નિરંતર
સતાવે બધા શ્રાપ ડંખે નિરંતર


‘ખોખાણી સાહેબ, આવું?...’


‘યસ... પ્લીઝ...’ બેંકના મેનેજરે બારણાં સામે નજર કરી. ત્રીસેક વર્ષનો યુવાન સહેજ સંકોચ સાથે ઊભો હતો. એમણે આવવાની રજા આપી એટલે એ અંદર આવ્યો. ચેમ્બરમાં ટેબલની સામે મુલાકાતીઓ માટેની જે ખુરશીઓ હતી એની પાસે આવીને એ ઊભો રહ્યો.


‘બેસો...’ પોતે બેસવાનું નહીં કહે ત્યાં સુધી એ થાંભલાની જેમ ઊભો જ રહેશે એવું લાગ્યું એટલે ખોખાણીએ હોઠ પર સ્મિત ફરકાવીને એને આદેશ આપ્યો.


‘એક અંગત કામ હતું...’ ખુરશી પર ઉભડક બેસીને એણે પોતાના હાથમાં હતી એ પાતળી ફાઇલ ટેબલ પર મૂકી અને ધીમા અવાજે બોલ્યો. ‘એમાં આપની સલાહ લેવાની છે.’


‘જો દોસ્ત, એક વાત સમજી લે...’ મામલો સહેજ વિચિત્ર લાગ્યો એટલે ખોખાણીએ સ્પષ્ટતા કરી. કોઈની અંગત વાતમાં સલાહ આપવાનું મારું કામ નથી. બેંકને લગતું કંઈ કામ હોય તો બોલો...


‘કામ તો એવું જ છે...’ એ યુવાને ફાઇલ ખોલી. એમાંથી ફિક્સ ડિપોઝિટની રસીદ કાઢીને ખોખાણી સામે લંબાવી. ખોખાણીએ રસીદ ચકાસી. આવતા મહિને એ ડિપોઝિટ પાકતી હતી. હેમંત જોશી અને ભારતી જોશી બંને પતિ-પત્નીના નામે સંયુક્ત ડિપોઝિટ હતી.


‘આવતા મહિનાની સોળમી તારીખે પૈસા મળી જશે...’ ખોખાણીએ એની સામે જોઈને કહ્યું : ‘પૂરા બાવન હજાર રૂપિયા મળશે...’ તમારું ને તમારા મિસિસનું જોઇન્ટ એકાઉન્ટ તો છેને?


‘એની જ આખી રામાયણ છે...’ હેમંત મૂળ વાત પર આવ્યો. ‘આ એફ.ડી. કરાવી ત્યારે તમારી બેંકમાં જોઇન્ટ એકાઉન્ટ હતું. ગયા વર્ષે જ બંધ કરાવી દીધું...’ હેમંતના ચહેરા ઉપર વેદનાની ઝલક તરવરી ઊઠી.


‘જીવતરના ખાતા જ અલગ થઈ ગયા પછી બેંકમાં ભેગું ખાતું રાખીને શું ફાયદો? આઠ મહિના પહેલાં જ છૂટાછેડા થઈ ગયા! હવે તમે સલાહ આપો કે આમાં શું કરવું? એ બાઈએ મને ચૂસી લીધો છે. મારા આખા ફેમિલીને બરબાદ કરી નાખ્યું છે....’


‘મારી વાત સાંભળ...’ એને અટકાવીને બેંકના મેનેજર તરીકે ખોખાણીએ સમજાવ્યું. ‘ડિપોઝિટનું ફોર્મ ભર્યું હશે ત્યારે એમાં ચોખ્ખું લખ્યું હશે કે પાકતી મુદતે પૈસા કોને મળે? એ વખતે તમે જે નક્કી કર્યું હશે એમાં અત્યારે મારાથી કોઈ ફેરફાર ના થઈ શકે. સમજાય છે મારી વાત?’


‘એ બધી કાયદા-કાનૂનની કથા કરો એ પહેલાં પાંચ મિનિટ મારી વાત સાંભળશો? પ્લીઝ...’


ગઈકાલે જ ત્રિમાસિક ક્લોઝિંગ પતી ગયું હતું એટલે ખોખાણીને આજે થોડી હળવાશ હતી. હેમંતના દયામણા ચહેરા સામે જોઈને એમણે આંખોથી જ સંમતિ આપી.


‘કપડવંજ પાસેના ગામડાનો બ્રાહ્મણ છું. ઘરડા મા-બાપ છે અને એક મોટો ભાઈ છે. જિંદગીભરની બચત રોકીને બાપાએ બાપુનગરમાં એક નાનકડો ફ્લેટ લીધેલો એમાં અમે ચારેય રહેતા હતા. મોટો ભાઈ બારમું ધોરણ પાસ અને એક ખાનગી કંપનીમાં નોકરી કરતો હતો.


એને એક મરાઠી છોકરી જોડે પ્રેમ થઈ ગયો પણ બા-બાપાએ ચોખ્ખું કહી દીધું કે અમારા જીવતેજીવ બીજી જ્ઞાતિની કોઈ છોકરી સાથે લગ્ન નહીં કરવાના. મોટા ભાઈનો પગાર ટૂંકો અને હિંમત પણ ઓછી એટલે એણે બા-બાપાની વાત માની લીધી. જુદું ઘર વસાવીને પોતાનો સંસાર શરૂ કરવાની એની આર્થિક કે માનસિક તાકાત નહોતી....’


‘પ્લીઝ...’ ખોખાણીને લાગ્યું કે આ રીતે તો રાત્રે આઠ વાગ્યા સુધી એની કથા ચાલશે... સહેજ ટૂંકમાં...


‘સોરી...’ મોટો ભાઈ આજની તારીખે પણ કુંવારો છે. એણે બીજી કોઈ કન્યા સાથે લગ્ન ના કર્યા. હવે બાની ઉંમર થઈ હતી અને ઘરકામમાં તકલીફ પડતી હતી. એટલે એમણે મારા માટે કન્યાની શોધ શરૂ કરી દીધી. બી.કોમ. થયા પછી તરત મને એ.ઇ.સી.માં નોકરી મળી ગઈ હતી એટલે પરિવારની આર્થિક સ્થિતિ ઠીક ઠીક હતી.


એ જ અરસામાં મારો પરિચય વૈશાલી સાથે થયો. બસમાં સાથે અપ-ડાઉન કરતી વખતે અમારો પરિચય પ્રેમમાં પલટાયો. વૈશાલી પટેલ હતી એ છતાં મને વિશ્વાસ હતો કે મોટાભાઈના અનુભવ પછી બા-બાપા એને સ્વીકારશે, પણ મારી ધારણા સાવ ખોટી પડી.


એક સાથે આટલું બોલીને જાણે થાક લાગ્યો હોય એમ હેમંત અટક્યો. ખોખાણીના ટેબલ
પર પડેલો પાણીનો ગ્લાસ લઈને એણે એક ઘૂંટડે ખાલી કર્યો.


‘બા-બાપાએ વૈશાલી માટે ના પાડી એ પછી બીજા જ દિવસે મેં વૈશાલીને આખી પરિસ્થિતિ સમજાવી. એ ભોળી છોકરી ભીની આંખે મારાથી છૂટી પડી એ પછી ઘેરજઈને મેં બા-બાપાને કહી દીધું કે હવે તમે જ્યાં કહેશો ત્યાં પરણી જઈશ... એમણે બીજા જ મહિને અમારા ગામડાની બાજુના ગામની કન્યા પસંદ કરી લીધી અને આ રીતે ભારતી સાથે આર્યસમાજમાં સાદાઈથી મારા લગ્ન થયા.


લગ્ન પછી ગણીને દસ દિવસ ઘરમાં સુખ-શાંતિનું વાતાવરણ રહ્યું. એ પછી રોજ સવાર સાંજ મહાભારત સર્જાવા લાગ્યું. ભારતી આઠમું ધોરણ પાસ પણ મિજાજ બાર ખાંડીનો. મા-બાપની એકની એક દીકરી એટલે મોઢે ચડાવેલી. ટૂંકમાં ગામડા ગામનું રોંચુ મારા ગળે વળગાડવામાં આવ્યું હતું.


રોજ નોકરી પરથી ઘેર આવું ત્યારે ઘરમાં ભારેલા અગ્નિ જેવી દશા હોય. બા-બાપા ડઘાયેલી હાલતમાં ગુમસૂમ બેઠા હોય અને ભારતી તોબરો ચઢાવીને સોફા ઉપર પલાંઠી મારીને બેઠી હોય. ગમે તે એક પક્ષને કંઈક પૂછું એટલે તરત તૂ-તૂ-મેં-મેં શરૂ થઈ જાય અને રાતની રસોઈનું પણ ઠેકાણું ના પડે...’


હેમંતે સહેજ અટકીને ખોખાણી સામે જોયું. એ ઘ્યાનથી સાંભળતા હતા.


‘ભારતીની ગણતરી બહુ પાકી હતી. છ મહિનામાં એણે એવો ત્રાસ વરતાવ્યો કે બા-બાપાએ ઘર છોડ્યું. ગામડે અમારું ઘર હતું એટલી ઈશ્વરની મહેરબાની. મને દુ:ખ તો થયું પણ રોજ રોજના કંકાસ કરતાં એમને ત્યાં શાંતિથી જીવવા મળશે એમ માનીને મન મનાવ્યું.


બા-બાપાને પણ ભારતીની પસંદગી બદલ પસ્તાવો થતો હતો પણ એ નિર્ણય એમનો પોતાનો જ હતો એટલે શું કરે? બા-બાપાનું જીવન સાવ સાદું હતું એટલે દર મહિને હું જે રકમ મોકલું એમાંથી એ રોડવી લેતા હતા...’


ભારતીનો હવે પછીનો શિકાર મોટાભાઈ હતા. આ વાંઢાની નજર મેલી છે... બા-બાપાની વિદાય પછી ભારતીએ નવા દાવની શરૂઆત કરી... રોજ રાત્રે મારું લોહી પીવાનો આરંભ કર્યો... એ વાંઢો મારી સામે વિચિત્ર નજરે તાકી રહે છે. તમે એ હલકટને કહી દો કે ઘરમાં રહેવું હોય તો સીધી રીતે સજ્જનની જેમ રહે નહીં તો મારો હાથ ઉપડી જશે...


ભારતીના શબ્દો સાંભળીને હું હેબતાઈ ગયો. એ આટલી હલકી બાઈ હશે એની મને કલ્પના નહોતી. ઓફિસેથી એક વાર સહેજ મોડો ઘેર આવ્યો ત્યારે ઘરમાં આખું ટોળું અને ભારતી રણચંડી બનીને જેમ ફાવે એમ બોલતી હતી. મોટાભાઈના ચારિત્ર્ય ઉપર મનઘડંત આક્ષેપો મૂકતી હતી. હું ઘરમાં પ્રવેશ્યો એ પછી પાંચ જ મિનિટમાં મોટાભાઈ એમની બેગ લઈને નીકળી ગયા!


બંને હાથની કોણી ટેબલ પર મૂકીને હેમંતે એના ઉપર માથું ઢાળી દીધું. ‘બા-બાપાને આ કથાની ખબર પડી એટલે એમણે મને ઓફિસના સરનામે કાગળ લખીને જણાવ્યું કે જે થયું એ થયું પણ હવે એ તારી સાથે શાંતિથી રહે અને તને સુખેથી જીવવા દે તોય ઘણું...’


અર્ધી મિનિટના વિશ્રામ પછી હેમંતે આગળની કથા શરૂ કરી. ‘એ પછી મારે ત્યાં દીકરાનો જન્મ થયો. અને આ બાજુ ગામડે બાને લકવો થઈ ગયો. ભારતી પિયર હતી એટલે થોડો સમય ગામડેથી અપ-ડાઉન કરીને મેં બાની ચાકરી કરી. ત્રણ મહિના પછી ભારતી પુત્રને લઈને પિયરથી પાછી આવી ત્યારે એ પોતાની જાતને મહારાણી સમજતી હતી.


બા સાવ પથારીવશ થઈ ગયા. બા પાસે રહીને ચાકરી કરે એ માટે હું ભારતીને કરગર્યો પણ એણે નફ્ફટાઈથી કહી દીધું કે ચૂલામાં જાય તમારી બા...એ મરે કે જીવે મારે કેટલા ટકા?’


હેમંતે સહેજ અટકીને નિરાશાથી માથું ધૂણાવ્યું. ‘હવે આનાથી વધારે સહન કરવાની મારી તૈયારી નહોતી. આવી નાગણ જેવી સ્ત્રી સાથે આખી જિંદગી કઈ રીતે વિતાવી શકાય? છૂટાછેડાની અરજી કરી. એણે વધુ ચાલાક વકીલો રાખ્યા એટલે ફ્લેટ વેચીને ભાડે રહેવાના દિવસો આવ્યા છે.


રોકડા ત્રણ લાખ ભારતીના બાપાને આપવા પડ્યા અને હવે દર મહિને મારા પગારમાંથી ભરણપોષણની રકમ આપવી પડે છે અને એ બાઈમાં સ્ત્રી સહજ કોમળતા કે માતૃત્વની લાગણી પણ નથી. એક વર્ષનો દીકરો અમને સોંપીને એ જતી રહી છે.


બા પથારીવશ છે. ઘરડો બાપ રસોઈ બનાવે છે અને મારા દીકરાને રાખે છે. મોટાભાઈ સાથે બોલવાનો પણ સંબંધ નથી રહ્યો. ભાડાના ઘરમાં રહીને હું નોકરી કરું છું અને ભારતી માટે એનો બાપો બીજો મુરતિયો શોધે છે!’


હેમંતે ખોખાણીની આંખોમાં આંખો પરોવીને પૂછ્યું. ‘સાહેબ, હવે તમે જ કહો. આ ડિપોઝિટની રકમમાંથી એને કંઈ આપવાનું મન થાય ખરું? મેનેજર તરીકે નહીં પણ એક સારા માણસ તરીકે સાચો રસ્તો બતાવો... એટલો વિશ્વાસ રાખજો કે એને આ ડિપોઝિટનું કંઈ યાદ નથી એટલે એને ક્યારેય કશી ખબર પડવાની નથી...’


ખોખાણી સાહેબનું મગજ ચકરાઈ ગયું હતું. એમણે ડિપોઝિટ નંબર લેપટોપમાં નાખીને ચકાસ્યું. સ્ક્રીન સામે તાકીને બે મિનિટ વિચાર્યુ અને પછી એમના હોઠ ફફડ્યા.


‘જો દોસ્ત, આ કેબિનમાં બેસીને આવી સલાહ ના અપાય એ છતાં તારી વાત સાંભળીને એક રસ્તો સૂઝે છે...’ મનમાં ભાવના અને કર્તવ્ય વચ્ચેના ઢાંઢાયુદ્ધમાં એમણે એક મિનિટ માટે કર્તવ્યને કોરાણે મૂક્યું.


‘આ ડિપોઝિટની પાછળ રેવન્યુ સ્ટેમ્પ લગાવીને તમારી બંનેની સહી જોઈશે. શુદ્ધ ગુજરાતીમાં લખી નાખવાનું કે આ રકમનો ચેક મારા પતિ હેમંત જોશીના નામનો મળે એવી વિનંતી. એટલું લખીને રેવન્યુ સ્ટેમ્પ ઉપર તારી સહીની નીચે ભાવનાની સહી કરી નાખવાની! એની સહીનો નમૂનો તો તારી પાસે હશે ને?...’


અહીં આવ્યા પછી પહેલી વાર હેમંતના ચહેરા પર લગીર હળવાશ ઝળકી. એ આભારવશ નજરે ખોખાણી સામે તાકી રહ્યો. ખોખાણી હજુ કંઈક વિચારતા હતા.


‘મારી એક વાતનો જવાબ આપ...’ થોડું વિચાર્યા પછી એમણે હેમંત સામે જોયું. ‘શક્ય હોય ત્યાં સુધી સાચો જવાબ આપજે. તારી આ વાત ખરેખર સાચી હોય તો તારી દયા આવે છે. ઈશ્વર આવી ઉપાધિ કોઈને કેમ આપતો હશે એ સમજાતું નથી... એક સાથે આટલું મોડું પીડાનું પોટલું તારા માથે જ કેમ મૂકી દીધું એણે?’


‘એમાં ઈશ્વરનો નહીં, મારો વાંક છે...’ હેમંતનો અવાજ ધ્રૂજતો હતો. ‘કોઈની કકળતી આંતરડીના નિ:સાસા લાગ્યા અને આખી જિંદગી બરબાદ થઈ ગઈ... ખરેખર મારી જ ભૂલની સજા ભોગવું છું. વૈશાલી પટેલ મને ખરા હૃદયથી ચાહતી હતી. મને પણ એટલી જ લાગણી હતી એના ઉપર.


બા-બાપાનું મન રાખવા માટે એને ના પાડી ત્યારે એ ધ્રૂસકે ધ્રૂસકે રડતી હતી એ દ્રશ્ય હજુય મારી આંખ સામે તરવરે છે...’ હેમંતના ધ્રૂજતા અવાજમાં ભીનાશ ભળી. ‘મારી સામે કોઈ ફરિયાદ કર્યા વગર એણે ઘેરજઈને ઊધઈની દવા પી લીધી... આત્મહત્યા કરતાં અગાઉ એ નિષ્પાપ છોકરીએ કેવા નિ:સાસા નાખ્યા હશે? સાહેબ, મારા એ પાપની સજા ભોગવું છું...’


એ બોલતો હતો. ખોખાણી સ્તબ્ધ બનીને સાંભળતા હતા.