તે કર્યો છે રાતવાસો, સાવ લીલી ડાળ પર

તે કર્યો છે રાતવાસો, સાવ લીલી ડાળ પર
પાનખર તો સ્વપ્ન છે, સમજમાં પછી તો ખેર નહીં

સુંદર યુવતી. કાળા રંગના અર્ધપારદર્શક સલવાર-કમીઝમાં એ હતી એના કરતાંયે વધારે ગોરી લાગતી હતી. પણ એ મારી પેશન્ટ બનીને આવી હતી એટલે મેં એની દિશામાં બીજી વાર જોવાનું મુલતવી રાખીને કેસ-પેપર હાથમાં લીધો. પૂછયું, ‘નામ?’ ‘રચના.’ એનો અવાજ એનાં સૌંદર્ય કરતાં પણ વધારે સુંદર હતો.


મને ‘અધરં મધુરમ્ વદનમ્ મધુરમ્’ વાળો મધુરાષ્ટકનો શ્લોક યાદ આવી ગયો. ક્યાંક સાંભળેલું સુવાક્ય યાદ આવી ગયું: જે વ્યક્તિ આકર્ષક હોય તેની બધી જ બાબતો આકર્ષક હોય છે. પહેલી નજરે રચનાની બાબતમાં આ વાક્ય શત-પ્રતિશત બંધબેસતું લાગતું હતું.


એનો દેખાવ, એનાં વસ્ત્રો, એનાં પગમાં શોભતા કિમતી સેન્ડલ, એનો મેકઅપ, એણે નાક-કાનમાં પહેરેલા જરૂર પૂરતા આભૂષણો, કપાળની બિંદી અને જો કંઇ બાકી રહી જતું હતું તો એની વાણી. એનો અવાજ. સ્પષ્ટ રીતે જ મને લાગ્યું કે રચના એટલે ઇશ્વરની એક સર્વોત્તમ રચના હતી.


‘મેરીડ? કે અનમેરીડ?’ મેં કેસ-પેપરમાં ભરવા માટે આગળનો પ્રશ્ન પૂછ્યો.


જવાબ એનો ઘંટડી જેવા રણકાર સ્વરૂપે મળવાને બદલે ‘ધડામ જેવા બારણું ખૂલવાના અવાજથી મળ્યો. એક તદ્દન સામાન્ય દેખાવનો યુવાન અંદર આવ્યો.’ રચનાએ માહિતી આપી, ‘મારા હસબન્ડ છે. પ્રીતેશ પંચાલ.’ હું જોઇ શક્યો કે આવું બોલતી વખતે રચના ગળામાં રણકતી પેલી રૂપેરી ઘંટડી ગાયબ હતી. એનાં અવાજમાં અણગમો અને કઠોરતા ભળી ગયા હતા. મેં જરૂરી વિગતો નોંધી લીધા પછી મુદ્દાની વાત છેડી, ‘શી તકલીફ છે?’


‘પ્રેગ્નન્સી છે.’


‘સોરી! સોરી! એ તો તકલીફ ન કહેવાય, સારા સમાચાર કહેવાય.’


‘ના, મારા માટે તો તકલીફ જ છે. આઇ વોન્ટ એબોર્શન.’ રચનાએ ભારપૂર્વક જણાવી દીધું.


‘પણ હજુ તો તમારું ચેકઅપ કરવાનુંયે બાકી છે. ગર્ભ ખરેખર કેટલો મોટો છે, એબોર્શન કરવું હિતાવહ છે કે નહીં એ બધું નક્કી કરવાનું તમે મારી ઉપર છોડી દો!’


‘ના, સર! હું ઘરેથી નક્કી કરીને આવી છું કે મારે ગર્ભપાત કરાવી જ નાખવો છે.’ રચનાની વાણીમાં રહેલી દ્રઢતાથી હું વિચલિત થઇ ગયો. મેં એનાં પતિની તરફ નજર ફેરવી. સાવ મામૂલી કપડાં પહેરલો તદ્દન સાધારણ દેખાવનો એ માણસ ગભરુ બાળક જેવી મુખમુદ્રા ધારણ કરીને બેઠો હતો. રચનાના સૂરમાં એ માથું હલાવીને સંમતિનો સૂર પૂરાવી રહ્યો હતો. છતાં મેં પૂછી લીધું, ‘પ્રીતેશભાઇ, તમારા પત્નીની ઇચ્છા સાથે તમે સંમત છો?’


‘હા, સાહેબ! હું એને ખૂબ ચાહું છું. એની ઇચ્છા એ મારી ઇચ્છા.’ હું સાંભળી રહ્યો હતો કે પ્રીતેશના બોલવામાં ‘હા હતી, પણ હું જોઇ શકતો હતો કે આ ‘હા’ની પાછળ સ્પષ્ટ ‘ના’ સંતાયેલી હતી.’


હું ગૂંચવાયો, ‘તમે એક કામ કરશો, પ્રીતેશ? પાંચ મિનિટ માટે બહાર બેસશો? હું તમારા પત્ની સાથે એકાંતમાં થોડી વાત કરવા માગું છું.’ એ ભલો માણસ તરત જ ઊભો થઇને બહાર ચાલ્યો ગયો. કન્સલ્ટિંગ રૂમનું બારણું પણ એ જ ખેંચતો ગયો.


‘હવે તમે મને સાચી વાત જણાવો!’ હું રચના તરફ ફર્યો, ‘તમારા પતિની મરજી વિરુદ્ધ શા માટે તમે આ ગર્ભને પડાવી નાખવા ઇચ્છો છો?’


રચનાએ પકડદાવની રમત ચાલુ કરી, ‘પ્રીતેશની મરજી વિરુદ્ધની કોઇ વાત જ નથી, સર! એ પણ એબોર્શન માટે રાજી છે.’


‘રાજી નથી, પણ સંમત છે. આ માથા પરના વાળ તડકામાં શેકાઇને ધોળા નથી થયા, રચનાબેન! માણસનો ચહેરો જોઇને એના વિચારો સૂંઘી શકું એટલો અનુભવ ધરાવું છું. સાચો જવાબ આપશો તો જ હું તમને મદદ કરીશ.’


મારી ધમકીએ તાત્કાલિક અસર બતાવી. એ બોલી, ‘મારે પ્રીતેશની સાથે આખી જિંદગી નથી ગુજારવી. મારે છૂટાછેડા લેવા છે. હજુ એને આ વાતની ખબર નથી, પણ મેં નિર્ણય લઇ લીધો છે. પછી એના બાળકને હું ક્યાં સાચવું?’


‘એને તમે આ વાતની જાણ શા માટે નથી કરી?’ ‘કારણ કે એ મને ખૂબ જ પ્રેમ કરે છે. જો અત્યારે હું એને છૂટાછેડાની વાત જણાવી દઉ, તો એ ક્યારેય એબોર્શન માટે હા નહીં પાડે. હું કારણ વગર ફસાઇ જઇશ.’


‘ભલે! આ તમારો નિર્ણય છે અને એ લેવાનો તમને હક્ક છે, પણ હવે મારા છેલ્લા પ્રશ્નનો ઉત્તર આપો! તમારે પ્રીતેશથી છૂટા શા માટે થવું છે?’


‘વેરી સિમ્પલ, સર! એ ભલે મને ગમે તેટલું ચાહતો હોય, પણ હું એને નથી ચાહતી! હું કેટલી સ્માર્ટ અને સુંદર છું એ તમે જોઇ શકો છો અને એ સાવ રોંચા જેવો દેખાય છે. આવા પુરુષ જોડે હું આખી જિંદગી કોઇપણ રીતે વિતાવી ન શકું.’


‘તો પરણ્યાં શા માટે?’


‘ભૂલ થઇ ગઇ. મમ્મી-પપ્પાએ મુરતિયો બતાવ્યો, અમારી જ્ઞાતિનો જ હતો અને વળી ખાધે પીધે સુખી હતો એટલે હું પરણી ગઇ. પણ પ્રીતેશને તો ફર્નિચરનું કારખાનું છે. આખો દિવસ લોખંડ જોડે કામ પાડી પાડીને એ પણ જડ બની ગયો છે.


વેલ્ડિંગનું કામ એ જાતે સંભાળે છે, એટલે ઘરે આવે ત્યારે તો એનું મોં તપી તપીને તાંબાવરણું બની ગયું હોય છે. એના ઝટીયા જેવા વાળ અને લઘર-વઘર કપડાં તમે જોયા ને! એ બાજુમાં ઊભો રહે તો વરને બદલે નોકર લાગે!’


હું સમજી ગયો. આ યુવતીને હવે કંઇ સમજાવવાપણું રહેતું ન હતું. રચના વિશે મેં બાંધેલી ધારણા ખરી પડી. રચનાનું બધે બધું સુંદર ન હતું. સાવ નગણ્ય એવા બાહ્યએ દેખાવના કારણસર એ પોતાનાં પતિથી છૂટાછેડા લેવા તૈયાર હતી.


મેં ઘંટડી વગાડી. લીલાબહેન દોડી આવ્યાં. મેં સૂચના આપી, ‘પ્રીતેશભાઇને અંદર મોકલો!’ પ્રીતેશ આવ્યો. હવે હું પ્રોફેશનલ બનીને એ બંનેની સાથે ડોક્ટરની જેમ વર્તવા લાગ્યો.


‘જુઓ, તમે એક વાત સમજી લો! કોઇ પણ દંપતી જ્યારે પ્રથમવારની ગર્ભાવસ્થા લઇને મારી પાસે એબોર્શન માટે આવે છે, ત્યારે હું એક વાર તો સ્પષ્ટ ના જ પાડી દઉ છું. એમાં ચેપ લાગવાથી લઇને ભવિષ્યમાં ફરી ક્યારેય ગર્ભ ન રહેવા સુધીની ઘણી કોમ્પ્લીકેશન્સ થઇ શકે છે.’


‘એ બધાંની મને જરા પણ ચિંતા નથી, સાહેબ!’ પ્રીતેશ દયામણો બનીને કહી રહ્યો, ‘જે થવું હોય તે ભલે થાય, પણ મારી રચનાને કંઇ થવું ન જોઇએ.’


હું આઘાત પામીને વિચારી રહ્યો. મારી રચના?! આ માણસ જેને પોતાની રચના સમજી રહ્યો છે, એ વાસ્તવમાં એની ન રહેવા માટે તો આ બધું કરી રહી છે! મેં વિચારવાનું બંધ કર્યું, કામ શરૂ કર્યું. રચના ખોરાક-પાણી લીધા વગર જ આવી હતી. મેં એનેસ્થેટિસ્ટને ફોન કર્યો. ડો. શાહ વ્યસ્ત હતા, પણ ‘દસ-પંદર મિનિટમાં આવું છું’ એવું કહ્યું એટલે મેં ઓપરેશનની તૈયારી આરંભી.


રચનાની સહી લીધી, પછી એનાં પતિની. સહી કરતી વખતે પણ પ્રીતેશનો હાથ ધ્રૂજી રહ્યો હતો, સાથે અવાજ પણ, ‘જો જો, હં, સાહેબ! મારી રચનાને કંઇ ન થવું જોઇએ. એનાં વિના હું એક દિવસય કાઢી ન શકું. એ મારી જિંદગી છે.’


અચાનક મારા દિમાગમાં સવાલ ફૂટ્યો, તરત જ પૂછી નાખ્યો, ‘પ્રીતેશ, તમે એ તો જણાવી દીધું કે રચનાની મરજી એ તમારી મરજી! પણ એ ન જણાવ્યું કે રચના શા માટે એબોર્શન કરાવવા ઇચ્છે છે!’


એ હસ્યો, ‘રચનાને આગળ ભણવું છે. મેં કહ્યું ભલે! ભણ તું તારે! અહીં કોણે ના પાડી? બાળકો પેદા કરવા માટે તો પૂરી જિંદગી પડી છે. હેં ને, સાહેબ?’ મેં વારાફરતી. એ બંનેની સામે જોયું, મારી જમણી તરફ લુચ્ચાઇના પોટલા જેવી રચના બેઠી હતી અને ડાબી તરફ શિશુ જેવો સહજ પ્રીતેશ બેઠો હતો અને એ બેયની વચ્ચેની ખાલી જગ્યામાં જે ન જોઇ શકાય તેવી ભેદરેખા હતી એ જ આ દંભથી ખદબદતી દુનિયાનો છળભરેલો તમાશો હતો.


………


ગર્ભપાત પતી ગયો. રચનાને ઓપરેશન ટેબલ ઉપર જ સૂવા દીધી. એનેસ્થેટિસ્ટનું કહેવું હતું, ‘તે બહુ ઝડપથી ભાનમાં આવી રહી છે. એને અડધો કલાક અહીં જ રહેવા દો! પછી એ જાતે જ ઊભી થઇને ચાલતી ચાલતી ‘બેડ’ તરફ જઇ શકશે.’


હું બીજા દર્દીઓને તપાસવાનું કામ પતાવવા માંડ્યો. બાજુમાં જ ઓપરેશન થિયેટર હોવાથી મારી એક નજર રચના તરફ રહી શકતી હતી. થોડી વાર થઇ હશે ત્યાં રચના હોશમાં આવવા લાગી. એનાં ગળામાંથી કશુંક અસ્પષ્ટ બબડવાનો અવાજ પણ નીકળતો હતો.


શબ્દો સમજાતા ન હતા, પણ અવાજ સાંભળી શકાતો હતો. દર્દીઓ તપાસવાનું ખતમ થયું. મેં પ્રીતેશને અંદર બોલાવ્યો. એના કાને રચનાનો દર્દભર્યો સ્વર અથડાયો, એટલે એ ગભરાઇ ઊઠ્યો, ‘સર, મારી રચનાને દર્દ થાય છે. પ્લીઝ, તમે એનો કંઇક ઇલાજ કરો ને! તમે પૈસાની ચિંતા ન કરશો, હું ધંધો વેચીને પણ ફી ચૂકવી આપીશ. પણ રચનાને કંઇ થવું ન જોઇએ.’


‘અરે, ભાઇ, તમે નાહક ચિંતા કરો છો. એ તદ્દન નોર્મલ છે. કોઇપણ પેશન્ટ એનેસ્થેસિયાની અસરમાંથી બહાર નીકળે એટલે થોડી ઘણી ચીસો તો પાડે જ? ડોન્ટ વરી!’ એ ચૂપ થઇ ગયો, પણ એની ચિંતા જરા પણ ઓછી ન થઇ. મારું બિલ ચૂકવીને એ પાછો બહાર ચાલ્યો ગયો.


હું ઓ.ટી.માં ગયો. રચના હવે સમજી શકાય તેવું કશુંક બબડતી હતી. મેં એનાં નાક અને બે ભ્રમરો વચ્ચેના બિંદુ પર અંગૂઠો અને આંગળી મૂકીને સહેજ દબાણ આપ્યું. રચનાએ આંખો ઊઘાડી. મેં પૂછયું, ‘કેમ છે, રચના? શું થાય છે? કેમ આટલો બધો અવાજ કરો છો?’


એનાં હોઠ સહજે મલક્યાં, ‘પતી ગયું, સર? હવે તો હું એ ભંગારિયાના બંધનમાંથી છૂટી શકું છું ને? થેન્ક યુ, સર... થેન્ક યુ વેરી મચ!’


આજે પણ જ્યારે જ્યારે રચનાને યાદ કરું છું ત્યારે એક જ સવાલ મારા મનમાં સળવળી ઊઠે છે. ‘કુદરત સુંદર માણસોને આટલું કુરૂપ મન શા માટે આપતો હશે?’ આજે પણ હું જાણતો નથી કે રચનાએ ડિવોર્સ લઇ લીધાં કે નહીં. મને એ વાતની પણ ખબર નથી કે પ્રીતેશ રચના વગર એક દિવસ જેટલુંય જીવી શકયો હશે કે કેમ?


(શીર્ષક પંક્તિ : આકાશ ઠક્કર)

જિંદગી આખી કસોટીનો ખરેખર ખેલ છે,

જિંદગી આખી કસોટીનો ખરેખર ખેલ છે,
કોણ હીરો કોણ પથ્થર જાણવું મુશ્કેલ છે

એક ગામમાં રહેવાનું અને જ્ઞાતિ પણ એક જ એટલે સ્વાતિને કહેવાની હિંમત નથી. ઇચ્છા તો ઘણી છે, પણ એનું મન કળ્યા વગર જોખમ ના લેવાય...’


કોલેજની બહાર ચાની કીટલી ઉપર ભીડ નહોતી એટલે રાકેશ એનું હૈયું ઠાલવી રહ્યો હતો. એ બોલતો હતો ત્યારે આનંદ એના ચહેરા સામે તાકી રહ્યો હતો. સ્વાતિ એ બંનેથી એક વર્ષ પાછળ હતી. આ બંને મિત્રો છેલ્લા વર્ષમાં હતા.


‘એક કામ કર. તારા ઘેર વાત કર. એ લોકો સ્વાતિના ઘેર જાય તો તકલીફ ના પડે...’ આનંદે હસીને સલાહ આપી.


‘એનો બાપ ઢીલિયો છે પણ એની મા ઝાંસીની રાણી જેવી છે.’ રાકેશ બબડ્યો. આખા ગામમાં આપણી જ્ઞાતિના ત્રણ ઘર મોટા ગણાય. તારું, મારું અને સ્વાતિનું. તારા બાપા અનાજનો હોલસેલ વેપાર કરે છે. મારા બાપા કાલા-કપાસમાંથી કમાય છે અને સ્વાતિના બાપાની કરિયાણાની દુકાન ધમધમાટ ચાલે છે.


ખરીદી કરવા એ અમદાવાદ જાય ત્યારે પણ એ ઝાંસીની રાણી જોડે જાય છે. વીણા એના વર અમૃતલાલને મુઠ્ઠીમાં રાખે છે એવું આખું ગામ કહે છે.


અચાનક રાકેશ અટક્યો. આંખો ઝીણી કરીને એણે આનંદ સામે જોયું. ‘તું કબૂલ કરે કે ના કરે પણ સ્વાતિ તનેય ગમે છે એની મને ખબર છે. મને શીખામણ આપવાને બદલે હિંમત હોય તો તું જ એને મોઢામોઢ કહી દે. નહીં તો તારા બાપાને વાત કર. સ્વાતિ જોડે તારું ચોકઠું ફિટ થઈ જાય તોય મને આનંદ થશે. મને ના મળી પણ મારા મિત્રને મળી એમ સમજીને રાજી થઈ જઈશ...’


‘તું હરામી છે...’ આનંદ હસી પડ્યો. ‘મને એ છોકરી ગમે છે એની ખબર છે છતાં લંગર નાખવાનું વિચારે છે? દાળ નહીં ગળે એવું લાગ્યું એટલે જાણે મારા ઉપર ઉપકાર કરતો હોય એવી વાત કરે છે...’ એણે ઊભા થઈને રાકેશના ખભે હાથ મૂક્યો.


‘નાનપણથી સાથે છીએ એટલે રગેરગથી ઓળખું છું તને...’ આનંદે હસીને ઉમેર્યું. ‘એ છોકરી તનેય ગમે છે અને મનેય ગમે છે. આપણા બંનેના ફેમિલીને એના ફેમિલી સાથે સારો સંબંધ છે. સ્વાતિની મમ્મી વીણાબહેનનું મિલેટ્રી મગજ છે એ આપણે બંને જાણીએ છીએ.


હવે મારી વાત સાંભળ. છોકરી પરણીને દૂર જાય એના કરતાં ગામમાં જ રહે એવું દરેક મા-બાપ ઇચ્છતા હોય છે. સ્વાતિ માટે વીણાબહેન જ્યારે વિચારશે ત્યારે આપણા બેમાંથી એક ઉપર એમણે પસંદગીનો કળશ ઢોળવો પડશે.


મારા આ શબ્દો લખી રાખ. આજે નહીં તો કાલે એમણે મારા કે તારા ઘરનું બારણું ખખડાવવું પડશે. આપણે સામેથી જવાની જરૂર નથી. હાથ જોડીને એ લોકો આવશે. મારી વાત ભેજામાં ઊતરે છે?’


‘તારી ધારણા સાચી છે...’ રાકેશે તરત કબૂલ કર્યું. ‘લોટરીની ટિકિટ આપણા બંને પાસે છે. ઇનામ એક જ છે એટલે કોનો નંબર લાગશે એ ઉપરવાળાના હાથમાં છે.’


‘ઉપરવાળાના નહીં, વીણાબહેનના હાથમાં છે. એમનું દિમાગ કમ્પ્યૂટર જેવું છે. અમૃતલાલ કંઈક ભૂલ કરે તો બધાની વચ્ચે ધૂળ કાઢી નાખે. ખોટું બોલે તો તરત પકડી પાડે એવી પાવરફૂલ લેડી છે.


એ માતાજી મુંબઈ, કલકત્તા કે મદ્રાસનો મુરતિયો શોધવાને બદલે ગામમાંથી જમાઈ શોધવાનું નક્કી કરશે તો આપણા બંનેનો ફિફ્ટી-ફિફ્ટી ચાન્સ છે.’


બીજા કોલેજિયનો આવ્યા એટલે વાતનો વિષય બદલાયો.


પછી તો સમયના ચક્રની સાથે બધું બદલાતું રહ્યું. બે-અઢી વર્ષમાં તો આખા ગામની સૂરત બદલાઈ ચૂકી હતી. આનંદે પપ્પાના અનાજના ધંધામાં રસ લેવાને બદલે નાના પાયે શેરબજારમાં લે-વેચ શરૂ કરી હતી. બાપાની મૂડીની તાકાત ઉપર એ ગણતરીપૂર્વક સોદા કરીને કમાતો હતો.


ઇન્ટરનેટ દ્વારા બજારની રૂખ જાણીને અમદાવાદના બ્રોકર સાથે એ ફોનથી લે-વેચ કરતો હતો. રાકેશ એના બાપાની પેઢી ઉપર બેસી ગયો હતો. કાલા-કપાસમાં વધુ કમાણી કઈ રીતે થાય એના માટે એ મહેનત કરતો હતો.


સ્વાતિ પણ ગેજ્યુએટ થઈ ચૂકી હતી. અને એના માટે મુરતિયાની શોધ ચાલતી હતી એની આ બંને મિત્રોને ખબર હતી. એમાં પણ અમૃતલાલને બદલે બધો વહીવટ વીણાબહેનના હાથમાં હતો એની તો આખા ગામને ખબર હતી.



રવિવારે સવારે અરુણભાઈ અને ઇલાબહેન બહાર ગયા પછી આનંદ ઘરમાં એકલો હતો. બધા અખબાર લઈને એ હીંચકા ઉપર બેઠો હતો. અચાનક વીણાબહેન ઘરમાં પ્રવેશ્યા એટલે એ આશ્ચર્યથી ઊભો થઈ ગયો. વીણાબહેન એની સામે ખુરશીમાં બેઠા.


‘મમ્મી-પપ્પા નથી?’


‘એક જગ્યાએ ગયા છે. સાંજે આવશે...’ આનંદે વિવેકથી આગ્રહ કર્યો. ‘શું બનાવું? ચા કે કોફી?’


‘તને એવી તકલીફ નથી આપવી. સીધી મુદ્દાની વાત કરું છું. તારે સાચી સલાહ આપવાની છે...’ વીણાબહેને ખુરશી હીંચકાની નજીક લીધી. ‘સ્વાતિ માટે મુરતિયો શોધવા બહાર ટ્રાય કરી પણ વાત જામતી નથી એટલે વિચાર્યું કે છોકરી આંખ સામે રહે એ એ સૌથી સારું. કશું છુપાવ્યા વગર સાચે સાચો જવાબ આપ. તલકશીભાઈનો રાકેશ કેવો?’


વીજળી પડી હોય એમ આનંદ હચમચી ઊઠ્યો. લોટરીમાં રાકેશનો નંબર ખૂલ્યો હતો એ હકીકત સમજાયા પછી એણે વાત ઉપર કાબૂ મેળવી લીધો. ‘મારો ભાઈબંધ છે એટલે નથી કહેતો પણ ખરેખર રાકેશ ખંતીલો અને મહેનતુ છે. કોઈ વ્યસન નથી. સ્વભાવ પણ લાખ રૂપિયાનો.


સ્વભાવ થોડોક જિદ્દી ખરો. એક વાર નક્કી કરે એ કામ પૂરું કરવા માટે આકાશ-પાતાળ એક કરે. ગમે તેવી મુશ્કેલી આવે તોય આડો...અવળો રસ્તો શોધી કાઢે...’ સહેજ અટકીને આનંદે ઉમેર્યું. ‘ફેમિલીને તો તમે ઓળખો છો. છોકરો હીરા જેવો છે એ મારી ગેરંટી...’


‘થેંક્યુ બેટા...’ વીણાબહેને આભારવશ અવાજે કહ્યું. ‘સંતાનમાં જે ગણો એ આ એક દીકરી છે એટલે મા તરીકે સો ગરણે ગાળીને પાણી પીવું પડે. એના બાપાને ધંધામાંથી નવરાશ મળે નહીં. વળી, એ સાવ ભોળિયા એટલે મા તરીકે મારે મહેનત કરવી પડે...’


એમણે ઊભા થઈને તાકીદ કરી. ‘હવે આ વાત આપણા બે વચ્ચે રાખજે. ભવિષ્યમાં પણ મોં ખોલતો નહીં... સમજણ પડી?...’ આનંદે હકારમાં માથું હલાવ્યું. એ પછી વીણાબહેને હસીને ઉમેર્યું. ‘તને થોડીક તકલીફ આપી...’


થોડીક નહીં, બહુ તકલીફ આપી છે... આનંદ મનમાં બબડ્યો. પછી તરત હસીને વીણાબહેન સામે જોયું... ‘એમાં તકલીફ શાની? તમે પૂછવા આવ્યા એટલે સાચી વાત કહેવાની મારી ફરજ છે...’


એ ગયા પછી બે હાથ વચ્ચે માથું પકડીને આનંદ પલંગ ઉપર ફસડાઈ પડ્યો. અલ્યા સત્યવાદી, તારામાં અક્કલ છે કે નહીં? એણે જાતને ઠપકો આપ્યો... રાકલા વિશે સહેજ આડું-અવળું વેતરી નાખ્યું હોત તો ધડ દઈને એનું પત્તું કપાઈ જતું...


બીજી જ સેકન્ડે એણે જાતને ટોકી... રાકલો થોડો લબાડ છે પણ મિત્ર છે એટલે આવી વાતમાં એની પીઠ પાછળ છરી ના ભોંકાય. જે કર્યું છે એ સારું કર્યું છે... વિચારોના આટાપાટામાં એ અટવાઇ રહ્યો.


સાંજે વીણાબહેને રાકેશના ઘરનું બારણું ખખડાવ્યું ત્યારે તે ટીવી જોઇ રહ્યો હતો. એના મા-બાપ ઘરમાં નથી એની ખાતરી કરીને વીણાબહેન આવ્યા હતા. છતાં એમણે હસીને પૂછ્યુ ‘મમ્મી-પપ્પા નથી?’ ‘અમદાવાદ જિતુકાકાની ખબર કાઢવા ગયા છે.’ ટીવી બંધ કરીને રાકેશે હાથની આંગળીઓથી માથાના વાળ સરખા કર્યા.


‘જો ભાઇ, તારી મદદની જરૂર છે.’ વીણાબહેને સીધી વાત શરૂ કરી. ‘સ્વાતિને બહારગામ નથી આપવી. ગામમાં જ મુરતિયો મળી જાય તો અતિ ઉત્તમ. કોઇકે આંગળી ચીંધી કે અરુણભાઇનો આનંદ સારો છોકરો છે. પણ એકની એક દીકરી છે એટલે આંધળું સાહસ નથી કરવું. હું કોઇને વાત નથી કરવાની અને તારે પણ મોં બંધ રાખવું પડશે. તું તો એનો ભાઇબંધ છે એટલે સાચી સલાહ આપ કે આનંદ કેવો છોકરો છે?..’


ધરતીકંપ આવ્યો હોય એમ રાકેશ ખળભળી ઊઠ્યો. બીજી સેકન્ડે જાત ઉપર નિયંત્રણ મેળવીને એણે ચાલાકીથી શબ્દો ગોઠવ્યા. ‘મારું ક્યાંય નામ ના આવે એનું ઘ્યાન રાખજો.. સ્કૂલમાં પાક્કી ભાઇબંધી હતી પણ કોલેજમાં ગયા પછી એનું સર્કલ બદલાઇ ગયું.


એ સટોડિયાઓ અને જુગારીઓની કંપનીમાં ભળી ગયો એટલે મેં સંબંધ ઓછો કરી નાખેલો. ઘર સારું, ખોરડું ખાનદાન ગણાય પણ આ હીરો થોડોક આડા રવાડે ચઢી ગયો છે. મને કોઇ આડી-અવળી લાઇન ફાવે નહીં એટલે મેં બાપાનો ધંધો સંભાળી લીધો.


એનેય એના બાપાએ પેઢીએ બેસવાનું કહેલું પણ ઓછી મહેનતે સટ્ટામાંથી પૈસા મેળવવાની આદત પડી ગઇ હોય પછી પેઢીમાં મજૂરી કરવાનું ક્યાંથી ગમે? આખો દિવસ શેરબજારનો સટ્ટો રમ્યા કરે છે.’


રાકેશે વીણાબહેનની આંખોમાં આખો પરોવી. ‘બીજી કોઇ ખામી નથી એનામાં પણ જુગારી સ્વભાવ છે. ગમે ત્યારે બાપાની પેઢીનું ઉઠમણું કરાવશે એવી મને બીક છે. મારા ઉપર વિશ્વાસ રાખીને તમે પૂછ્યું એટલે સાચી વાત કહેવાની મારી ફરજ. બાકી તમારી મરજી...’


વીણાબહેન વિચારમાં ડૂબી ગયા હતા. હળવે રહીને એ ઊભા થયા. ‘મારું નામ ના આવે એનું ઘ્યાન રાખજો..’ રાકેશે વિનંતી કરી. ‘કારણ વગર એવા માણસ સાથે દુશ્મનાવટ ઊભી કરીને શું ફાયદો?...’


વીણાબહેન રવાના થયા ત્યારે રાકેશના હોઠ પર વિજયનું સ્મિત રમતું હતું.


‘બીજો સારો ઝભ્ભો પહેરો..’ બીજા રવિવારે અમૃતલાલ તૈયાર થતા હતા ત્યારે બનીઠનીને ઊભેલા વીણાબહેને સૂચના આપી. ‘છોકરીનું માગું લઇને વેવાઇના ઘેર જઇએ છીએ એટલું તો ભાન રાખો..’


‘મને હજુ સમજાતું નથી..’ અમૃતલાલે નિખાલસતાથી કહ્યું. ‘રૂપે-રંગે બેઉ લગભગ સરખા છે. ભણતર પણ સરખું છે. બંને ઘર ખાનદાન છે એટલે બેમાંથી એકેય ઘરમાં સ્વાતિને તકલીફ પડે એવું નથી.. આ બેઉ હીરામાંથી તેં પસંદગી કઇ રીતે કરી ?’


પતિનો સવાલ સાંભળીને વીણાબહેનના હોઠ મલક્યા. ‘આપણે બધું લઇને તો ઉપર જવાના નથી. જે કંઇ છે એ દીકરી જમાઇને જ મળવાનું છે. દીકરી સુખી થાય એ માટે આમ તો બેઉ ઘર સરખાં જ લાગતાં હતાં. પણ આપણે તો જમાઇને પારખવાનો હતો. માણસના મનને તાગવાનું કામ સહેલું નથી.


એની પરીક્ષા કરવા માટે એનું મન કેટલું સાફ છે એ જ ચકાસવું પડે. ગયા રવિવારે વારા ફરતી બંનેને મળીને એકબીજા વિષે પૂછ્યું. રાકેશ વિષે પૂછ્યું ત્યારે આનંદે સાફ દિલથી એના વિશે સાવ સાચો અભિપ્રાય આપ્યો. જ્યારે રાકેશે ગણતરી કરીને આનંદને ખરાબ ચિતરાવાનો પ્રયાસ કર્યો.


જે માણસ સ્વાર્થ માટે થઇને મિત્ર વિશે ખોટું બોલી શકે એના ઉપર ભરોસો ના મુકાય. આનંદ શેરબજારનું કરે છે પણ એમાં માપી માપીને જોખમ લઇને કમાય છે એની માહિતી મેં મેળવી લીધી હતી. રાકેશે એની આ આવડતને જુગાર કહીને મારી આંખે પાટા બાંધવા પ્રયત્ન કર્યો પણ વીણાને પારખવામાં એ છોકરો થાપ ખાઇ ગયો.


જમાઇ થોડોક નબળો હોય તો ચાલે પણ સાફ દિલનો અને હોવો જોઇએ. બંનેની સાથે વાત કર્યા પછી લાગ્યું કે રાકેશ બહુ નાનો માણસ છે. એવા લુચ્ચા અને સ્વાર્થી માણસને દીકરી ના અપાય...’ વીણા બહેન બોલતા હતા. અમૃતલાલ અહોભાવથી એની સામે તાકી રહ્યા હતા.


(શિર્ષક પંક્તિ : લેખક)