પ્રેયસી જેને કદી માની હતી છોકરી એ ખૂબ તોફાની હતી

લક્ષ્ય ચોંકી ગયો. ઘરેથી નીકળીને બાઇક ઉપર બેસીને તે કોલેજ તરફ જઇ રહ્યો હતો, ત્યાં અચાનક બાજુની ગલીમાંથી બહાર નીકળતી એક રૂપાળી યુવાન છોકરીને જોઇને એ થંભી ગયો. છોકરી એની જ કોલેજમાં ભણતી હતી. ભલે એ લક્ષ્યના કલાસમાં ન હતી, પણ સુંદર કોલેજ કન્યાઓ એમનાં ભણવાના ધોરણથી નથી ઓળખાતી, પણ સૌંદર્યના ધોરણથી ઓળખાય છે. એ છોકરી લોચન હતી. લક્ષ્યના ચોંકી જવાનું કારણ એ હતું કે લોચન અત્યારે પીંખાઇ ગયેલી લાગતી હતી. જાણે કોઇ વાસનાભૂખ્યા વરુએ એને ફાડી ન ખાધી હોય!


બાઇક એની તદ્દન નજીક ઊભું રાખીને લક્ષ્યે સહાનુભૂતિપૂર્વક પૂછી લીધું, ‘મે આઇ હેલ્પ યુ, લોચન? તમારી તબિયત કંઇક ઠીક નથી લાગતી...’


લોચન રડમસ હતી, ‘મારી તબિયત બરાબર છે. મને કશું જ નથી થયું. તમે.... પ્લીઝ... જાવ..!’


‘ઊંહું! તમારી વાત માની લઉં એટલો હું મૂર્ખ નથી. આ ચોળાયેલાં સલવાર-કમીઝ, આ અસ્ત-વ્યસ્ત વાળ, આ સૂઝેલા ગાલ અને હમણાં જ રડેલી હોય તેવી આ આંખો. શું હું જાણી શકું કે તમારી સાથે શું બન્યું છે? ક્યા ગમ હૈ જિસકો છિપા રહી હો?’ બજાર વચ્ચે લોચન રડી પડી. પછી તરત એણે જાતને સંભાળી લીધી, ‘મને લાગે કે હું તમારી ઉપર વિશ્વાસ મૂકી શકું છું. હું તમને બધું જ કહીશ, પણ અહીં નહીં.


‘તમારી વાત સાચી છે. આવો, મારી બાઇક ઉપર બેસી જાવ. આપણે કોલેજ જવાના માર્ગ ઉપર અહીંથી થોડેક દૂર આવેલા જૂના કિલ્લાની પાછળની એકાંત જગ્યામાં બેસીને વાતો કરીશું. ડોન્ટ હેઝિટેટ, પ્લીઝ, કમ ઓન!’ લક્ષ્યે બાઇકને ‘કિક’ મારીને પાછું ચાલુ કરતાં આગ્રહ કર્યો. લોચનને પણ લક્ષ્યની દરખાસ્ત વાજબી લાગી. એ બેસી ગઇ. પાંચ-સાત મિનિટ પછી લક્ષ્ય હતો, લોચન હતી અને કિલ્લા પાછળનું એકાંત હતું.


‘મને જણાવો કે તમારી આવી દશા કોણે કરી?’ લક્ષ્યે સાચી લાગણી અને સહાનુભૂતિ સાથે પૂછ્યું.


‘કહીશ! બધું જ કહીશ અને જે સાચું છે તે જ કહીશ. પણ પહેલાં તમે એ કહો કે એ બધું જાણીને તમે શું કરશો?’


લક્ષ્ય ટટ્ટાર થઇ ગયો. એની આંખ ફરી ગઇ, ‘શું કરીશ? તમારાં દુ:ખ માટેનું જે કોઇ કારણ હશે એને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરીશ. હું ભલે દાદાગીરી કે મારામારીનો માણસ નથી, પણ ગમે તેવો શાંત તોયે એક પુરુષ તો છું ને? હું પ્રતિજ્ઞા લઉં છું કે ગમે તેવી આફતમાંથી પણ હું તમને બહાર કાઢીશ...કોણ છે એ બદમાશ જેણે તમારી આ દશા કરી છે? મને એ પુરુષનું નામ આપો!’


‘એ પુરુષ નથી, સ્ત્રી છે.’


‘હેં? સ્ત્રી?’ લક્ષ્યનું નીચલું જડબું લટકી પડ્યું.


‘હા, અને એ સ્ત્રી મારી મા છે. મારી ઓરમાન મા. મારી સગી મા તો ટી.બી.માં મરી ગઇ. મારા પપ્પાએ બીજું લગ્ન કર્યું. સાવકી મા મને બહુ ત્રાસ આપે છે. મજૂર જેટલું કામ કરાવે છે, દુશ્મનને દઇ શકાય તેટલી ગાળો આપે છે અને ભિખારીને આપી શકાય તેવું ખાવાનું આપે છે અને ઉપરથી છાશવારે આવો ઢોરમાર મારે છે.’


‘તમારા પપ્પા એને કંઇ નથી કહેતા?’


‘ના, મારી નવી મા યુવાન અને ખૂબસૂરત છે. મારા પપ્પાને એણે પોતાનાં કામણમાં કેદ કરી લીધા છે. હું એક જ વાતની રાહ જોઇ રહી છું, ક્યારે મારાં લગ્ન થાય અને ક્યારે હું આ નર્કમાંથી છુટકારો પામું?’ લોચનની રૂપાળી આંખોમાંથી વરસાદી ફોરાં જેવાં આંસુઓ પડી રહ્યાં.


‘કોઇ છોકરો પસંદ કર્યો છે તમે?’ લક્ષ્ય બોલી તો ગયો, પણ એનું કાળજું જવાબ સાંભળતા પહેલાં કંપી રહ્યું હતું.‘ના, મારા જેવી મા વિનાની છોકરીનો હાથ ઝાલવા કોણ નવરું હોય?’


લોચને પૂછ્યું એ સાથે જ લક્ષ્યે શબ્દોથી જવાબ આપવાને બદલે સીધો એનો હાથ પકડી લીધો.


‘તમે?’, ‘હા, લોચન! આ હાથ પકડયો છે એને હસ્તમેળાપ ગણી લેજે. આ આકાશનો ચંદરવો એ આપણો લગ્નમંડપ છે અને ત્યાં પેલું તાપણું ઝબૂકે છે એને અગ્નિ માની લેજે. અગ્નિની સાક્ષીએ હું તારો સ્વીકાર કરુ છું. આજથી બરાબર એક મહિના પછી આપણે મેરેજ કરી લઇશું.’ લક્ષ્યના એક એક વાક્યમાં વિશ્વાસનો રણકો હતો અને અવાજમાં મર્દાનગી હતી.


લોચનના હોઠો ઉપર મૂંઝવણ હતી, ‘કેમ એક મહિના પછી?’


‘કારણ કે ત્યાં સુધીમાં આપણી યુનિવર્સિટી એકઝામ પૂરી થઇ ગઇ હશે. અત્યારે તને ઉપાડી જઉં તો રાખંુ ક્યાં? મારાં મમ્મી-પપ્પા કંઇ એમ થોડાં તારા માટે હા પાડી દેવાનાં છે? અને તારી રાક્ષસી મા મફતમાં મળેલી નોકરાણીને આસાનીપૂર્વક થોડી છટકી જવા દેશે?’


‘તારી વાત તો મને યોગ્ય લાગે છે પણ તું સાચું બોલે છે ને? એક મહિના પછી તું મને આ ત્રાસમાંથી છોડાવીશ તો ખરો ને?’‘હા, આ ત્રાસમાંથી તો છોડાવીશ જ, પણ લગ્ન પછી રોજ રાત્રે આવો જ ત્રાસ તારે વેઠવાનો રહેશે. આ વિખરાયેલા કેશ, આ સૂઝેલા ગાલ, આ પીંખાયેલું ગુલબદન...’


લોચન શરમાઇ ગઇ, ‘ચાલો, હવે ઊભા થાવ! એક લેકચર તો પડ્યું, હવે બીજું શરૂ થાય તે પહેલાં આપણે કોલેજમાં પહોંચી જઇએ.’


લક્ષ્ય જવા માટે ઊભો તો થયો, પણ એક મિનિટ માટે અટકી ગયો. લોચનની નિર્દોષ દેખાતી આંખોમાં ડૂબી ગયો, ‘લોચન, તેં એક બાબત નોંધી? આપણે અહીં આવ્યાં અને બેઠાં ત્યાં સુધી એકબીજાને ‘તમે’ કહીને સંબોધતાં હતાં, પછી વચ્ચેની થોડીક ક્ષણો માટે ‘તું’ કહી બેઠાં. હવે પાછાં ‘તમે’ ઉપર આવી ગયાં છીએ. સાચું કહું? આપણે ખરેખર તો પેલી ‘તું’ વાળી થોડી ક્ષણો પૂરતાં જ પ્રામાણિક હતાં. અત્યારે ફરી પાછા આપણે ડાહ્યા અને દંભી બની ગયાં છીએ.’


‘હા, તમારી વાત સાચી છે.’


‘તમારી નહીં, પણ ‘તારી’ એમ કહે!’ અને બન્ને જણાં હસી પડ્યાં. પછી બાઇક પર બેસી ગયાં અને કોલેજની દિશામાં ઊડવા લાગ્યાં.


બરાબર એક મહિના પછી લક્ષ્ય લોચનને ભગાડી ગયો. બન્ને જણાં સૌરાષ્ટ્રના નાનકડા શહેરમાંથી ભાગીને અમદાવાદમાં આવી ગયાં. કાનૂની વિધિ અનુસાર રજિસ્ટર્ડ મેરેજ કરી લીધાં. લક્ષ્યને સંતોષ હતો કે એણે રાક્ષસી કિલ્લાના એકદંડિયા મહેલમાં પુરાયેલી એક ખૂબસૂરત રાજકુંવરીને મુક્ત કરાવવામાં સફળતા મેળવી હતી અને લોચન પણ ખુશ હતી કારણ કે એને લક્ષ્ય જેવો ઉત્કટ પ્રેમ કરનાર પતિ મળ્યો હતો.


પરીક્ષાનું પરિણામ આવવાને હજુ વાર હતી. પણ અમદાવાદમાં નોકરી મેળવવી એ પ્રમાણપત્રો ઉપર નિર્ભર નથી, પરંતુ પ્રતિભા ઉપર આધારિત છે. લક્ષ્યને એક ખાનગી કંપનીમાં નોકરી મળી ગઇ. બન્ને જણાંએ ભાડાના ફ્લેટમાં સહજીવન શરૂ કર્યું. બીજા જ મહિને લોચનને ‘મોર્નિંગ સિકનેસ’ શરૂ થઇ ગઇ. લક્ષ્યને સમજાઇ ગયું કે સ્ત્રી-પુરુષના સંબંધમાં જો સહજીવન એ શરૂઆત છે, તો ‘નવજીવન’ એ એનું પરિણામ હોય છે.


ગાયનેકોલોજિસ્ટે પણ આ વાતની પુષ્ટિ કરી આપી, ‘કોંગ્રેચ્યુલેશન્સ, મિ. લક્ષ્ય! તમારાં પત્ની પ્રેગ્નન્ટ છે.’ લક્ષ્યે સ્વાભાવિકપણે પૂછી નાખ્યું, ‘મહિનાની ઉપર કેટલા દિવસ થયા છે?’


‘દિવસ? અરે, તમારા પત્નીને ત્રણ મહિના પૂરા થવા આવ્યા. હવે ચોથો બેસશે. આ વોમિટ્સ તો એમને બે-અઢી માસથી ચાલુ હશે.’ ડોક્ટરે આટલું કહીને પ્રિસ્ક્રિપ્શન લખવામાં ધ્યાન પરોવી દીધું. લક્ષ્યના માથે જાણે વીજળી ત્રાટકી! લગ્નજીવનના એક જ મહિનામાં એની પત્ની ત્રણ મહિનાનો ગર્ભ કેવી રીતે ધારણ કરી બેઠી? એણે ઘરે આવીને લોચનની ઊલટતપાસ શરૂ કરી દીધી. લોચને જ્યાં ફોન કરવા જેવો હતો ત્યાં ફોન કરી દીધો.


બીજા કલાક પછી સૌરાષ્ટ્રના એ નાનકડા શહેરમાંથી લક્ષ્યની ઉપર કો’કના ફોન કોલ્સ આવવાના ચાલુ થઇ ગયા, ‘અબે ઓયે, વો અપૂન કી જોરૂ હૈ, સમજા? હમારી શાદી નહીં હુઇ તો ક્યા હુવા? તુમ તો સિર્ફ દિખાવે કા પતિ હો. હમારા લફડા કઇ મહિનોં સે ચલ રહા થા. લોચનને સૌતેલી માંકી કહાની જો તુમકો બતાઇ વો સબ ઝૂઠ થા. અસલ મેં વો પ્રેગ્નન્ટ હો ગઇ થી, ઔર કિસી બકરે કો ફાંસના મંગતી થી. અબ એક-દો બાતેં ધ્યાનસે સૂન લે! તુમ્હારી બીવી કે પેટ મેં જો બચ્ચા હૈ વો અપૂન કા હૈ. ઉસે ગિરા મત દેના, વર્ના મૈં તુજે ટપકા દૂંગા. દૂસરી બાત, તૂ બીવી કો છોડ દેને કે બારે મેં સપને મેં ભી સોચના મત! મૈં તુજે દુનિયા છુડવા દૂંગા! અપૂનકો પહેચાનતા હૈ ના?’


લક્ષ્ય થથરી ગયો. એ ‘અપૂન’વાળો એ જમાનાનો જાણીતો માથાભારે ગુંડો હતો. આ ઘટના આશરે વીસેક વરસ પહેલાંની છે. એ સમયે ડી.એન.એ. ટેસ્ટ હજુ આપણા દેશમાં ચલણમાં ન હતો. રહી વાત પોલીસ-રક્ષણની, તો જે દેશમાં વડાપ્રધાનોની પણ બબ્બે વાર હત્યાઓ થઇ જતી હોય ત્યાં લક્ષ્ય જેવા સામાન્ય નાગરિકને કોણ બચાવે? લોચને પૂરા મહિને પુત્રને જન્મ આપ્યો. લક્ષ્ય આજે પણ એ ક્ષણને શાપ આપી રહ્યો છે, જ્યારે લોચનનાં આંસુ જોઇને એ પીગળી ગયો હતો. (શીર્ષક પંક્તિ : હેમેન શાહ)

પ્રેમની ધારાઓ જ્યાંથી નિત્ય ઝરતી હોય છે, એ જ નજરો જિંદગી બરબાદ કરતી હોય છે

તમે કાચી-કુંવારી યુવતી છો? હું બીજવર છું. છતાં પણ તમે મારી સાથે લગ્ન કરવા માટે તૈયાર થયાં?’ નિપુણે અંગત મુલાકાતમાં બહુ સ્વાભાવિક પ્રશ્નથી વાતચીતની શરૂઆત કરી.

નિસીમાનાં જવાબમાં વિચારશક્તિની નિર્ણાયકતા ઝબકતી હતી, ‘હા, કારણ કે મેં તમને જોયા છે, તમારું બીજવરપણું નથી જોયું અને જે મુરતિયા પ્રથમ વાર પરણતા હોય છે એમના ખાનગી ખેલ કોણ જાણતું હોય છે? મારે સારો અને સંસ્કારી પતિ જોઇએ છે, પછી તે પંથવર હોય કે બીજવર.’, ‘પણ મારે તો બે બાળકો છે...’

‘જાણું છું. એક દીકરો જે ચાર વર્ષનો છે અને બીજી દીકરી જે હજુ ત્રણ જ મહિનાની છે. એ પણ જાણું છું કે આ બીજી પ્રસૂતિમાં જ તમારા પત્નીએ જીવ ખોયો. મને તમારા બાળકોની મા બનવાનું મંજૂર છે.’, ‘મારી ઉંમર ત્રીસ વર્ષ...’
‘વધારે ન કહેવાય. સારા મુરતિયાની તલાશમાં હું પણ અઠ્ઠાવીસની થઇ ચૂકી છું અને સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે ગદ્ધાપચીસીમાં જીવતા અપરપિકવ અને ઊછાંછળા જુવાનિયાઓ કરતાં મને જિંદગીના આઘાતો વડે ઘડાયેલો પુખ્ત વિચારો ધરાવતો તમારા જેવો પુરુષ વધુ ગમશે.’

નિપુણ પણ બીજી વારનું લગ્ન કરતાં પહેલાં નિસીમાને નાણી રહ્યો હતો.

સત્ય એ હતું કે નિપુણ દેખાવડો હતો, સ્માર્ટ હતો, ખૂબ સારી રીતે ધંધામાં સ્થિર થઇ ચૂકેલો હતો અને એક સુંદર બંગલાનો અને બે ગાડીનો માલિક હતો. આ કાળઝાળ મોંઘવારી અને મારી નાખે એવી બેકારીના જમાનામાં આવો સુપાત્ર યુવાન મળે ક્યાંથી? કોઇ પણ યુવતી એની સાથે પરણવા માટે રાજી થઇ જ જાય. અકાળે વિધૂર થયેલા નિપુણને પોતાનેય એ વાતની ખાતરી હતી કે લગ્નના બજારમાં એનો રૂપિયો રમતો મુકાશે એ ભેગો જ એ વટાવાઇ જવાનો છે. જો આશ્ચર્ય હોય તો એ એક જ વાતનું હતું કે નિસીમા એક આદર્શ યુવતી હતી. કોઇ કુંવારા યુવાનને પણ જો એ મળી જાય તો તેને નસીબદાર ગણવો પડે.

નિસીમા અત્યંત આકર્ષક વ્યક્તિત્વ ધરાવતી હતી. એનું સૌંદર્ય દાહક નહીં, પણ મોહક હતું. એ સાયન્સ ગ્રેજ્યુએટ હતી અને એક સેલ્ફ ફાઇનાન્સ કોલેજમાં લેકચરર હતી. શિક્ષિત હતી એના કરતાં વધારે સંસ્કારી હતી. યુવાનીમાં પગ મૂક્યો ત્યારથી એનાં દિમાગમાં આદર્શ પતિનો એક આકાર ઘડાવા માંડયોહતો અને જ્યારે એનાં પપ્પાએ મુરતિયાઓ બતાવવાના શરૂ કર્યા, ત્યારે દરેક મુરતિયાની સરખામણી અભાનપણે એ પોતાનાં કલ્પનાપુરુષની સાથે કરવા લાગી. કલ્પનાનો પુરુષ એવરેસ્ટ જેટલો ઊંચો સાબિત થતો હતો અને પેલા મુરતિયાઓ દરેક ગામની બહાર જોવા મળતી ટેકરીઓ જેવા નીકળતા હતા.

નિસીમાએ નિર્ધારકરી લીધો હતો, ‘ભલે કુંવારાં રહેવું પડે, પણ આ ટેકરીઓ સાથે તો હું જિંદગી નહીં જ જોડું!’ એમાં ને એમાં એ અઠ્ઠાવીસની થઇ ગઇ. આવા ટાણે એવરેસ્ટનું માગું આવ્યું. એની એવરેસ્ટ જેવી ઊંચાઇ ફકત એક જ બાબતમાં ખંડિત થતી હતી. એ બીજવર હતો, બે બાળકોનો બાપ હતો, પણ નિસીમા ટસની મસ ન થઇ. ભાવિ પતિની આકરી તાવણીમાંથી એ સો પ્રતશિત ગુણ મેળવીને ઉત્તીર્ણ થઇ ગઇ.

બંનેની સગાઇ જાહેર થઇ ગઇ. સગાઇ પછીની પ્રથમ મુલાકાત નિપુણે શહેરથી દૂર એક નિર્જન જગ્યાએ ગોઠવી. ‘બેસ! આ શીલા જાણે આપણાં માટે જ કોઇએ ગોઠવી હોય તેવી લાગે છે!’ આટલું કહીને નિપુણે પીપળાના વૃક્ષ નીચે પડેલા મોટા લંબચોરસ પથ્થર ઉપર એનો હાથરૂમાલ બિછાવી દીધો. એના પર નિસીમાને બેસાડી. એ પોતે થોડુંક અંતર રાખીને એ જ શીલાના બીજા છેડા પર ગોઠવાઇ ગયો. નિસીમાને આ સંયમી પુરુષ ગમ્યો. આવું પાગલ કરી મૂકે તેવું એકાંત અને સગાઇ જેવું કાચું લાઇસન્સ ધરાવતો હોવા છતાં આ પુરુષ એની સાથે કોઇ જ પ્રકારની છુટછાટ લેવાની બદમાશી નહોતો કરી રહ્યો! નિસીમા રાજી થઇ.

‘ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા તમે તમારી પ્રથમ પત્નીને?’ નિસીમાએ નાજુક વાત ઊખેળી.

‘હા, લક્ષ્યા મારી પત્ની ન હતી, પણ મારો શ્ચાસ-પ્રાણ હતી. એ હયાત નથી માટે હું તને ચાહવાનું વચન આપી શકું છું, જો એ જીવતી હોત તો મેં તારી સામે ધ્યાનથી નિરખવાનીય પરવા ન કરી હોત. હું આશા રાખું છું કે મારી વાત સાંભળીને તને ખરાબ નહીં લાગે.’

‘ના, ઊલટું હું તમારા વિશે ગૌરવ અનુભવી રહી છું. મને એક એવો પુરુષ મળ્યો છે કે જે પોતાની મૃત પત્ની પ્રત્યે આટલો વફાદાર અને ભાવિ પત્ની માટે આટલો નિખાલસ રહી શકે છે. તમે જરા પણ સંકોચ રાખ્યા વગર તમારા ભૂતકાળ વિશે મને વાત કરી શકો છો.’

નિપુણ ક્યાંક ખોવાઇ ગયો, ‘અમારા પ્રેમલગ્ન હતા. લક્ષ્યા દેવરાજ ઇન્દ્રનુંયે મન લોભાવે તેવી આકર્ષક હતી અને એનાં સમગ્ર પ્રેમનું એક માત્ર સરનામું હું જ હતો. એણે મારું ઘર રોશન કર્યું, મારું પડખું સેવ્યું, મને બબ્બે સંતાનો આપ્યાં અને આ બધાં કરતાંયે વધુ મહત્વની વાત એ છે કે એણે મને પ્રેમનો મર્મ સમજાવી આપ્યો.’
‘પ્રેમ તો બધાં પતિ-પત્ની કરતાં જ હશે ને?’ નિસીમાએ પૂછ્યું.

‘કદાચ હા. પણ પ્રેમની અંતિમ હદ સુધી કેટલાં યુગલો પહોંચી શકતા હશે? પ્રેમની કક્ષા કેવી છે એની જાણ મળવાથી નહીં, પણ વિખૂટા પડતી વખતના વર્તનથી થાય છે.’ નિપુણનો જવાબ કહી આપતો હતો કે એમાં ઘણું બધું કહેવાનું બાકી રહી જાય છે.

‘હું સમજી નહીં કે તમે શું કહેવા માગો છો...’

‘સમજાવું. તમે જાણતાં જ હશો કે મારી પત્ની લક્ષ્યા પ્રસૂતિના કારણે મૃત્યુ પામી હતી. એ બીજી વારની સુવાવડ હતી. છેક છેલ્લે સુધી બધું બરાબર હતું. સુવાવડ પણ નોર્મલ રહી. બાળકી તંદુરસ્ત હતી. લેડી ડોક્ટરે લક્ષ્યાને કહ્યું પણ ખરું કે તારી દીકરી અદ્દલ તારા પર પડી છે. લક્ષ્યા ખુશ થઇ, હસી પડી. પછી અચાનક એને બ્લીડિઁગ થવા માંડ્યું. એ રકતસ્ત્રાવ નહોતો, પણ રકતનો રેલો હતો. ડોક્ટરે દોડધામ કરી મૂકી. ચાર સહાયકોને બોલાવી લીધા. છ બાટલા લોહીના ચડાવ્યા. પણ લોહીનો એ ધોધ બંધ ન થયો. મારી લક્ષ્યા એ લાલ પ્રવાહમાં તણાઇ ગઇ.’ નિપુણ જાણે એ ઘટના અત્યારે જ બની રહી હોય એમ સૂનમૂન થઇ ગયો!

‘તમારે એમની સાથે છેલ્લી વાત પણ ન થઇ શકી?’

‘થઇ ને! ડોક્ટરને જ્યારે લાગ્યું કે હવે દદીg બચી નહીં શકે ત્યારે એણે મને અંદર બોલાવી લીધો. લક્ષ્યાની આંખોમાં મને જોઇને એક ચમક ઊઠી અને તરત બુઝાઇ ગઇ. એ ફિક્કા વદને મારી સામે જોઇને બોલી ગઇ.’ આપણી દીકરીને જીવાડવી હોય તો બીજાં લગ્ન કરી લેજો! ‘આ એનાં છેલ્લા શબ્દો. મેં એનો હાથ મારા હાથમાં જકડી લીધો, પણ હું એને જતાં અટકાવી ન શક્યો. નિસીમા, આને પ્રેમ કહેવાય! એ સ્ત્રી મરતાં-મરતાંય દીકરીનાં જતનનાં બહાને મારી બાકી બચેલી જિંદગીનો વિચાર કરતી ગઇ. આ એકવીસમી સદીમાં કેટલી પત્નીઓ પોતાનાં પતિઓ માટે આવું વિચારતી હશે?’

‘પછી શું થયું?’ નિસીમાને ભાવિ પતિની ભૂતપૂર્વ પત્નીની વાતોમાં રસ પડી રહ્યો હતો.

‘બીજું શું થાય? લક્ષ્યાની અંતિમક્રિયા એ મારે મન ઢોળાયેલા દૂધ ઉપર પોતું ફેરવવા જેવી ઘટના હતી. ડાઘુઓએ એની નનામી બાંધી. મારી મા મારા સંતાનોને ખોળામાં છુપાવીને બેઠી હતી. સગાં-સંબંધીઓ, અડોશી-પડોશીઓ આક્રંદી રહ્યા હતા. લક્ષ્યાની લાશને કાઢી જવાનો સમય આવ્યો ત્યારે મારે જાહેર કરવું પડ્યું કે મારાથી સ્મશાને નહીં જઇ શકાય.’

‘કેમ એવું કરવું પડ્યું?’

‘અમારી ન્યાતમાં એવો રિવાજ છે. જેની પત્ની મૃત્યુ પામી હોય એનો ધણી જો પુન:લગ્ન કરવાનો હોય તો એણે ઘરમાં જ રહેવું પડે. એનાથી પત્નીની સ્મશાનયાત્રામાં સામેલ ન થઇ શકાય. મેં કહ્યું ત્યારે બધાંને ખબર પડી કે લક્ષ્યા પોતે જ મને બીજી વાર પરણી જવાનું સૂચન કરીને ગઇ હતી. માટે હું કહું છું, નિસીમા, કે સ્ત્રીનો પ્રેમ મિલનમાંથી નહીં પણ જુદાઇના સમયે એનાં વર્તનમાંથી પરખાતો હોય છે.’ આટલું કહીને નિપુણ ગર્વિષ્ઠ નજરે નિસીમાને તાકી રહ્યો.

નિસીમા ‘સડપ’ કરતીકને ઊભી થઇ ગઇ, ‘અને પુરુષનો પ્રેમ પણ આવી જ ક્ષણે પકડાઇ જતો હોય છે! તમને શરમ નથી આવતી, નિપુણ? જે સ્ત્રીએ તમને સ્નેહ આપ્યો, શરીર આપ્યું, બે રૂપાળા સંતાનો આપ્યાં, એને આખરી વાર ‘આવજે’ એટલું કહેવાનું સૌજન્ય પણ તમે દાખવી ન શક્યા? રિવાજ, પરંપરા, ન્યાત અને સમાજના નામે ક્યાં સુધી તમે નારીની ગરિમાને ઠોકરે ચડાવતા રહેશો? બીજી વાર પરણવાની લાલચે તમે ઘરે બેસી રહ્યા એ વાત માત્રથી તમે મારી નજરમાંથી ઊતરી ગયા છો. હું આજીવન કુંવારી રહેવાનું પસંદ કરીશ, પણ તમારા જેવા દંભી, રૂઢિપૂજક અને અહંકારી પુરુષ સાથે મારી જિંદગી જોડવાની ભૂલ હું ક્યારેય નહીં કરું! તમે લક્ષ્યાને તો સ્મશાન સુધી મૂકવા માટે ન જઇ શક્યા, પણ.... ઊઠો, ચાલો, મને મારાં ઘર સુધી મૂકવા માટે તો આવવું જ પડશે.’
(શીર્ષક પંક્તિ : મુસાફિર પાલનપુરી)